بیماری پوسیدگی زغالی یا ساق سیاه
بیماری پوسیدگی زغالی اولین بار در سال ۱۹۰۵ در فرانسه و در زراعت لوبیا مشاهده گردید. و در آمریکا، اروپا، آفریقا و آسیا به سرعت شیوع پیدا کرد.
بیماری پوسیدگی زغالی
بیماری پوسیدگی ذغالی یا ساق سیاه، از بیماری‌های مهم و اقتصادی مزارع صیفی از جمله خربزه، خیار، هندوانه و طالبی در جهان است. این قارچ اولین بار در ایران در سال ۱۳۳۲ روی ریشه گیاهان در مزارع هندوانه منطقه تایباد به عنوان بیماری ناشناخته جمع آوری شد. دو سال بعد در مزارع خربزه استان اصفهان روی ریشه، ساقه و میوه مشاهده گردید. علاوه بر خربزه در محصولات بسیار مختلف ایجاد خسارت می‌نماید.
عامل بیماری پوسیدگی زغالی
عامل بیماری پوسیدگی ذغالی قارچ Macrophomina phaseolina می‌باشد، که یک قارچ عمومی است که در سراسر جهان وجود دارد. و یکی از مهمترین بیمارگرهای گیاهی در گیاهان زراعی کشور محسوب می‌شود.
به دلیل دامنه میزبانی وسیع، از عوامل محدود کننده توسعه کشت گیاهان زراعی می‌باشد. این قارچ به گیاهان مختلف از جمله کلم، فلفل دلمه، سویا، آفتابگردان، سیب زمینی، یونجه، گندم، ذرت و … خصوصا در نواحی گرم خسارت می‌زند.
قارچ Macrophomina phaseolina در اغلب خاک‌های نواحی خشک ایران از جمله مشهد، ورامین، گرمسار، تبریز، اهواز، برازجان، اصفهان و ایوانکی جداسازی شده است. و یکی از مهمترین بیماری های سویا در شمال کشور (استان های گلستان و مازندران) بوده که در بعضی از سال‌ها آسیب زیان باری به این محصول وارد می‌کند.
علائم بیماری پوسیدگی زغالی یا ساق سیاه
نشانه‌های ابتدایی بیماری گیاهی پوسیدگی زغالی در اطراف طوقه و محل تماس خاک با انتهای ساقه گیاه شکل می‌گیرد. علائم این بیماری روی ساقه شامل زخم‌های کوچک، نامنظم، تیره و فرورفته می‌باشد. با توسعه زخم به سمت بالا و پیوستن آن‌ها به یکدیگر گیاه زرد و پژمرده می‌شود.
با توسعه بیماری رنگ پایین ساقه خاکستری تیره یا ذغالی می‌شود. در مرحله بعد ناحیه پوسیده خشک می‌شود و در زیر پوست تعداد زیادی سختینه‌های ریز سیاه رنگ تشکیل می‌گردد.
زمانی که ساقه پوسیده شکافته می‌شود، سختینه‌های سیاه رنگ فراوانی به قطر ۱۰۹-۴۸ میکرومتر را به صورت پودر ذغال مانند در ناحیه بافت آوندی می‌توان دید.
از نشانه‌های دیگر این بیماری می‌توان به زردی برگ‌های پایینی و تشکیل زخم‌های خاکستری روی غلاف و دانه‌های درون غلاف اشاره نمود. در صورت وجود بیماری در خاک‌های بسیار مرطوب این احتمال وجود دارد که گیاهچه و جوانه اولیه در ابتدای رشد از بین برود. علائم ثانویه آلودگی روی گیاه شامل رنگ پریدگی برگ، بدشکلی بوته و عقب ماندگی از رشد می‌باشد.
نحوه خسارت قارچ عامل بیماری
جابجایی قارچ Macrophomina phaseolina توسط ادوات کشاورزی، حیوانات، باد، آبیاری غرقابی و جابجایی خاک رخ می‌دهد. این قارچ درون خاک و روی پوشش بذور آلوده زمستان گذرانی می‌کند.
در حال حاضر در اکثر مناطق کشت ایران، دمای بالا در اواسط و اواخر فصل زراعی و تنش خشکی، به عنوان اصلی ترین عوامل طغیان بیماری پوسیدگی ذغالی در مزارع می‌باشد.
در دمای بالا و رطوبت کم خاک، این قارچ می‌تواند باعث کاهش عملکرد قابل توجهی در محصولات شود، و بر درآمد کشاورزان تأثیر بگذارد. این قارچ می‌تواند در تمام مراحل رشدی ایجاد آلودگی کند اما بیشترین میزان خسارت این بیماری در زمان پر شدن غلاف‌ها و شگل گیری دانه‌ها اتفاق می‌افتد.
قارچ پوسیدگی زغالی در مناطق آلوده تا حدود ۹۰ درصد هم خسارت می‌زند. در مزارع بادام زمینی زمانی که بیماری قبل از سبز شدن بوته‌ها ظاهر شود، تا ۱۰۰ درصد کاهش عملکرد مشاهده شده است.
مدیریت بیماری پوسیدگی ذغالی
- دامنه وسیع میزبان و ماندگاری بالای Macrophomina phaseolina در خاک به عنوان میکرواسکلروتی، کنترل بیماری را سخت‌تر می‌کند.
- استفاده از ارقام مقاوم، موثرترین، اقتصادی‌ترین و سالم‌ترین روش از نظر زیست محیطی در کنترل این بیماری به شمار می‌رود.
- استفاده از بذور سالم و ضدعفونی شده
- تناوب دو تا سه ساله زمین های آلوده با گیاهان غیر میزبان. (کلم، فلفل دلمه، سویا، آفتابگردان، سیب زمینی، یونجه، گندم، ذرت، پنبه و سورگوم نیز از میزبانان این قارچ هستند)
- مدیریت آبیاری یا حفظ رطوبت خاک در حد متعادل و جلوگیری از تنش آبیاری در مزرعه
- عدم مصرف بیش از حد کودهای ازته و کاربرد درست کودهای پتاسیم
- عدم کشت متراکم
- حذف علف‌های هرز و بقایای گیاهی
- شخم عمیق خاک بعد از برداشت محصول در زمین‌های آلوده
- استفاده از سموم شیمیایی با مشورت کارشناسان گیاهپزشک
