گیاه سورگوم مناسب ترین گیاه برای زراعت در خاک های شور
گیاه سورگوم گیاهی است از مجموعه غلات ها که در ایران از آن به عنوان ذرت خوشه ای نام برده می شود.سورگوم غله‌ای بدون پوسته (هال) است. کروی شکل می‌باشد.
معرفی گیاه سورگوم
سورگوم نام علمی گیاهی است که در ایران با نام جارو رشتی یا ذرت خوشه ای شناخته می شود. این گیاه از خانواده غلات است.
رتبه پنجم از نظر اهمیت به کاشت سورگوم بعد از گندم، جو، برنج، ذرت اختصاص پیدا کرده است.
بذر سورگوم کروی شکل می‌باشد و به رنگ های قرمز، سفید، سیاه و قهوه‌ای در بازار موجود می باشد، وزن این بذر از ۳۵-۱۰ میلی گرم متغییر است. سورگوم یک گیاه روز کوتاه می باشد.
گیاه شناسی سورگوم
ریشه گیاه سورگوم به صورت افشان می باشد. ریشه های افشان در حجم زیادی از خاک نفوذ می کند، بنابراین توانایی جذب رطوبت و مواد غذایی بیشتری را دارند. پنجه زنی قوی این گیاه سبب می شود که روی هر بوته چندین ساقه تشکیل شود.
ساقه های آن مانند سایر غلات باریک، محکم و گره دار است. ارتفاع سورگوم بیش از یک متر و گاها به دو متر هم می رسد. برگ های سورگوم کشیده، پهن هستند و تعداد آنها زیاد است.
سورگوم شباهت فراوانی به ذرت دارد. برای تشخیص تفاوت برگ های سورگوم و ذرت به دو نکته توجه کنید:
برگ سورگوم کوتاه تر و باریک تر از برگ ذرت است.
رگبرگ های سورگوم برجسته تر از رگبرگ های برگ ذرت است.
ارزش غذایی سورگوم
میانگین پروتئین موجود در آن ۱۰ درصد است. همچنین درصد کمی کلسیم، چربی، شکر در سورگوم وجود دارد. فیبر و فسفر موجود در سورگوم با ذرت برابری می کند.
منطقه مناسب کشت سورگوم
کاشت سورگوم در اکثر مناطق انجام می شود. مناطق معتدل و گرم و خشک سازگاری خوبی با این گیاه دارند. برای تولید یک کیلوگرم ماده خشک سورگوم به حدود ۳۳۰ لیتر آب نیاز است که در مقایسه با سایر غلات مانند ذرت، جو و گندم بسیار کمتر است.
در صورت قرارگیری در دوره خشکسالی و کم آبی رشد سورگوم متوقف شده و با شروع بارندگی و آبیاری مجدد رشد و نمو خود را آغاز میکند.
این گیاه در مقابل رطوبت بیش از حد مقاوم است و در برابر پوسیدگی ریشه و امراض مختلف سر سختی خوبی از خود نشان می دهد. همچنین گیاه سورگوم نسبت به شوری آب و خاک که گاها منجر به مسمومیت خاک میشود مقاومت بالایی نشان می دهد.
انواع سورگوم
سورگوم دانه ای
از دانه سورگوم در تهیه غذای طیور، انسان و دام استفاده می شود. همچنین دانه های آن در صنایع ساخت الکل و نشاسته استفاده می شود.
سورگوم شیرین
ساقه های سورگوم دارای مقادیر بسزایی قند می باشد؛ اما استخراج قند به صورت کریستال از آن مشکلات زیادی را در بر دارد.
از شیره قندی این گیاه در تهیه شربت استفاده میکنند. هم چنین در صنایع کمپوت سازی، تولید نوشابه و یا طعم دهنده های دارو و… بهره بری بالایی دارد.
علت محبوبیت آن در صنایع مقاومت قندی آن در برابر بلورین شدن است. قند سورگوم شیرین در طی گذر زمان مانند سایر قند ها به راحتی شکرک نمیزد. عملکرد این سورگوم بیشتر از سایرین است و می توان از آن برای تولید علوفه سبز بهره برد.
سورگوم علوفه ای
مورد مصرف در تغذیه دام به صورت تازه، سیلو و چرای دامی است. ساقه های آن آبدار و شیرین است. قدرت پنجه زنی آن نسبت به سایر سورگوم ها بیشتر است.
سورگوم جارویی
همانطور که از نام آن مشخص است در تهیه جارو از آن استفاده میشود.
سورگوم علفی
نام علمی آن سودان گراس است که ساقه های زیاد و باریک دارد. مناسب مصرف دام می باشد.
سورگوم مومی
ساقه هایی با موم فراوان دارد که در صنعت آرایشی و تولید چسب قابل استفاده است.
سورگوم پپ یا پاپ
از دانه های آن به عنوان دانه آجیلی استفاده می کنند.
تانن معجزه سورگوم در تغذیه دام
کمتر از از دو درصد تانن در خوراک علوفه می تواند باعث جذب بیشتر پروتئین و نشاسته در خوراک دام شود. تانن تولید پروتئین در گوشت و شیر را افزایش میدهد و شیر را غنی از لاکتوز میسازد، به علاوه درصد چربی شیر رو به بهبود میبرد.
مزایای تولید سورگوم:
ظرفیت بالای تولید
کمبود وابستگی به تأسیسات پرهزینه
مصرف آب کمتر نسبت به علوفه دامی دیگر
استفاده به روش های مختلف سیلویی، علوفه تر، علوفه خشک و چرای مستقیم دامی
بالاتر بودن کیفیت از علوفه مشابه
مزایای بذر سورگوم نسبت به بذور دیگر:
علوفه بیشتر در مدت زمان کمتر تولید می شود.
نسبت برگ به ساقه بیشتر است سبب افزلیش عملکرد از فتوسنتز می شود.
پایین بودن میزان ضایعات برگی سبب افزلیش بهره بری می شود.
به دلیل ریشه های افشان در غرقاب شدن مقاومت بالایی دارد.
موارد مصرف سورگوم
در کشور ما کاشت سورگوم با هدف تامین نیاز غذایی دام ها انجام می شود و از واریته های با عملکرد بالا که تولید علوفه بالایی دارند استفاده می شود. اما در برخی از کشور ها در صنایع تولید نشاسته و الکل سازی نیز از آن بهره می برند.
انتخاب واریته و بذر مناسب برای کاشت سورگوم
هرچه از ارقام زودرس تر استفاده کنید تعداد دانه ها در خوشه کمتر خواهد بود؛ به همین دلیل میزان واریته های زودرس را با تراکم کاشت بالاتری نسبت به واریته‌های دیررس انجام دهید.
معرفی چند رقم برای کاشت سورگوم
رقم پگاه
مناسب برای مناطق معتدل گرم و گرم و خشک می باشد. این رقم سورگوم علوفه ای است. در دو چین برداشت می شود.
اسپید فید
یک رقم زودرس است. برای چرای مستقیم و علوفه تازه استفاده می شود؛ برای سیلو و تولید علوفه خشک نیز میتوان از آن استفاده کرد. در شرایط مناسب کاشت سه چین نیز می توان از آن برداشت کرد. عملکرد علوفه خشک آن ۲۱ تن در هکتار می باشد.
رقم بهشت
یک رقم جدید از سورگوم علوفه‌ای است که برای مناطق گرم مناسب می باشد.
رقم پیام
سورگوم دانه‌ای است و برای کاشت در مناطق گرم و خشک، سرد و معتدل استفاده می شود.
رقم سپید
سورگوم دانه‌ای است و برای مناطق گرم و خشک استفاده می شود.
میزان بذر و تراکم مناسب در کشت سورگوم چقدر است؟
انتخاب رقم مناسب کشت بسته به شرایط منطقه ای اولین گام است. در ایران کاشت سورگوم دانه ای، علوفه ای و جارویی مرسوم است.
بذر مورد نیاز سورگوم حدود ۲۰ کیلوگرم در هکتار توصیه می شود که ممکن است در رقم های مختلف کمتر یا بیشتر باشد.
بهترین راه برای در نظر گرفتن تراکم کاشت ۲۵۰-۳۰۰ هزار بوته در هکتار است. بذر کیمیا، پیام و سپیده در سورگوم دانه ای و بذر پگاه و اسپید فید در سورگوم علوفه در کشت سورگوم، مورد استفاده است.
میزان بذر مصرفی با توجه به قوه نامیه بذر و نوع بذر میتواند افزایش یا کاهش داشته باشد. عموما قوه نامیه بذر باید از ۸۵ درصد به بالا باشد.
دستورالعمل کشت سورگوم
بهترین روش کشت سورگوم، کشت ردیفی است. میتوان از دستگاه ردیف کار گندم (بذر کار ردیفی) برای کشت استفاده کرد.
برای کاشت گیاه سورگوم باید به مواردی مانند درجه حرارت، میزان رطوبت، حاصلخیزی خاک و شرایط اقلیمی دیگر در نظر گرفته شود. جوانه زنی سورگوم زمانی اتفاق می افتد که درجه حرارت خاک بین ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی گراد باشد.
بافت خاک مناسب برای کشت سورگوم
در تمام بافت ها قابل کشت است اما بهترین عملکرد را در خاک های آبرفتی عمیق با حاصلخیزی بالا دارد. گیاه سورگوم را میتوان در خاک های شور و قلیایی که حتی ph آنها به ۸ تا ۹ می‌رسد نیز کشت کرد.
ph مناسب کشت سورگوم
خاک های متعادل با اسیدیته ۶_۸ مناسب کشت این گیاه است.
نیاز نوری سورگوم
نور ۱۰ ساعت در روز برای رشد گیاه مناسب است؛ البته بسته به نوع واریته میزان نیاز نوری متفاوت خواهد بود.
عمق کاشت
بسته به رطوبت و بافت خاک عمق کاشت مشخص می شود؛ عموما عمق ۳ الی ۵ سانتی مترمناسب می باشد. در خاک های سبک عمق کاشت کمتر و در خاکهای سنگین عمق خاک بیشتر می شود. در این مورد بعد از گرفتن آزمایش خاک باید با مشاور خود صحبت کنید.
فاصله بین ردیف و روی ردیف
فاصله مناسب ردیف ها بسته به انتخاب شما در نوع برداشت دارد. در برداشت های مکانیزه سورگوم فاصله بین ردیف ها ۶۵ سانتیمتر وفاصله ی روی ردیف ۱۰سانتی متر باید تنظیم شود. در برداشت های دستی فاصله ردیف ها ۵۰ سانتیمتر است.
درجه حرارت مورد نیاز در رشد سورگوم
قدرت اولیه گیاه به میزان دما اولیه خاکی که بذر در آن جوانه میزند وابسته است. سورگوم در مناطقی که دمای متوالی محیط آن طی یک فصل بین ۲۱-۳۶ درجه سانتی گراد است رشد و نمو مناسب دارد. حداقل درجه حرارت خاک برای آغاز جوانه زنی ۱۶ درجه می باشد.
بعد از ظهور جوانه، سورگوم به دمایی حدود ۳۰ درجه احتیاج دارد تا بتواند به رشد نسبی خود برسد. در دمای کمتر از ۱۶ درجه رشد گیاه کم شده و اگر برای مدت زیادی در دمای زیر ۱۰ درجه قرار بگیرد به کلی ازبین خواهد رفت. زمان بین گل دادن تا بلوغ فیزیولوژیکی زمان حساسی می باشد که باید شرایط دمایی خنک برای گیاه فراهم شود.
زمان کاشت سورگوم کی است؟
بهترینزمان کاشت سورگوم در مناطق گرم در جنوب ایران اسفند ماه، مناطق نیمه گرم فروردین ماه، مناطق معتدل اردیبهشت ماه و زمان کشت در مناطق سردسیر نیمه دوم خرداد ماه توصیه می شود.
برخی از کشاورزان ترجیح می‌دهند که بعد از کشت و برداشت گندم و جو، اقدام به کشت سورگوم کنند، اما قابل توجه است که تاخیر در زمان کاشت سورگوم باعث کاهش عملکرد می شود.
سورگوم در بیشتر مناطق ایران قابلیت کشت دارد. عموماً در مناطق گرم و خشک یا معتدل کشت می شود اما در مناطق مرطوب و سرد نیز با رعایت زمان مناسب کشت امکان کشت سورگوم در اواخر بهار یا اوایل تابستان وجود دارد.
کوددهی و تغذیه مزارع سورگوم به چه صورت است؟
کود مناسب هر مزرعه توسط نتیجه آزمون خاک تجویز می شود تا گیاه بتواند تمام عناصر مورد نیاز خود برای رشد را دریافت کند. کمبود عناصر درخاک، موجب کاهش عملکرد شده و بیش بود عناصر در خاک، سبب بروز مسمومیت و در نهایت خسارت های احتمالی می شود.
سایر مطالب:
همه چیز در مورد کشت گیاه آنغوزه
توصیه کودی عمومی در مزارع سورگوم
۲۰۰ کیلوگرم فسفات آمونیوم یا ۱۵۰ کیلوگرم فسفات تریپل قبل از کاشت هنگام آماده سازی زمین استفاده شود.
۱۰۰ کیلوگرم سیلیکات پتاسیم یا ۱۵۰ سولفات پتاسیم هنگام کاشت استفاده شود.
۳۰۰ کیلوگرم اوره که یک سوم آن در ابتدا فصل و مابقی به شکل سرک در دو نوبت ، زمان ۵ برگی و شروع گلدهی ، مورد استفاده قرار می گیرد.
سورگوم نیز مانند سایر غلات به افزایش نیتروژن در خاک پاسخ مثبتی میدهد و نیتروژن به اندازه موجب افزایش کیفیت علوفه خواهد شد.
توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد عناصر موجب مسمومیت خاک و گیاه می شود، حتی در صورت رشد گیاه میتواند گیاه را سمی کند برای مثال وجود ازت بیش از حد مجاز، موجب تجمع ماده سمی اسید پروسیک در گیاه می شود و برای دام خطر آفرین است.
بنابراین راهکار مناسب برای حفظ کیفیت علوفه در کنار جلوگیری از سمیت گیاه استفاده از آزمایش خاک و نظریه کارشناس متخصص برای کود دهی به زمین سورگوم می باشد.
زمان برداشت محصول سورگوم
نوع نگاه اقتصادی شما زمان برداشت را مشخص می کند. اگر ذرت خوشه ای را جهت مصرف دام برداشت می کنید، زمانی که ساقه و برگ این گیاه سبز و آبدار است برداشت کنید. میتوان از دستگاه برداشت چاپر ذرت در برداشت سورگوم از مزارع بزرگ استفاده کرد.
چرای مستقیم زمانی که ساقه حدود ۱متر است انجام می شود. در استفاده از علوفه خشک، برداشت اولیه سورگوم قبل از رسیدن ارتفاع گیاه به ۱۸۰سانتی متر انجام می شود. برای رسیدن به این زمان حدود دو ماه زمان از کاشت لازم است.
میزان برداشت سورگوم
میزان برداشت محصول به عوامل زیادی بستگی دارد مانند:
- نوع رقم کاشته شده
- سطح حاصل خیزی خاک
- شرایط آب و هوایی
در مقدار برداشت موثر است. سورگوم علوفه ای در ۲ یا ۳ چین حدود ۱۱۰ تا ۱۳۰ تن در هکتار علوفه ی تر تولید میکند. ۲۰ درصد این مقدار ماده خشک است.
