عارضه نفخ در گاو و شیوه های درمان آن

عارضه نفخ در گاو یکی از بیماریهای گوارشی، تغذیه ای است. وجود برخی بیماری های دستگاه گوارش و یا مصرف گونه های خاصی از گیاهان میتواند باعث بروز نفخ گردد.

عارضه نفخ در گاو

در بررسی انجام شده در امریکا نفخ جزء چهارمین عامل ایجاد کننده مرگ ناگهانی معرفی شده است. در مطالعه ای روی ۳۵۰ هزار راس گاو پرواری در ایالت کاترانس امریکا میزان تلفات ناشی از عارضه نفخ حدود ۱/۰درصد بوده است. گوساله ها، بره های شیرخوار، اسب و گوسفند، گاو شیری و پرواری به این بیماری مبتلا می گردند.

سرعت بالای غذا خوردن، رطوبت و نم در غذا میتواند در بروز نفخ کمک کند، یونجه خشک، غذاهای نرم وآسیاب شده نیز میتواند نفخ ایجاد کند. مقدار زیاد کنسانتره در غذا با افزایش بروز اسیدوز و کاستن ازحرکات دستگاه گوارشی در خروج گاز و عبور غذا از مسیر گوارشی در ایجاد نفخ موثر است.

انسداد مری در اثر فشار خارجی

انسداد مری در اثر فشار خارجی، انسداد کاردینا، اختلال عصب واگ، فتق دیافراگم از عوامل مهم عدم خروج گاز از محیط شکمبه میباشد. بزاق در دستگاه گوارش با کاستن از کشش سطحی مایع شکمبه و با خاصیت بافری که دارد و با افزایش رقت مایع شکمبه ای و حرکت مواد غذایی، در کاستن احتمال بروز نفخ و حتی جلوگیری از بروز آن موثر است. 

از بیماری های عفونی غیر گوارشی که با اثرگذاری بر اعصاب یا دستگاه گوارش زمینه ساز بروزعارضه نفخ هستند، میتوان بیماریهای سل و کزاز را نام برد.

در بیماری سل غدد لنفاوی مری متورم شده و با اعمال فشار خارجی بر مری مسیر آن را مسدود میکند. در بیماری کزاز در گوساله ها با ایجاد اختلال در عصب واگ عمل ناودان مری مختل میگردد و این زمینه ساز بروز نفخ مزمن است. از عوامل میکروبی شکمبه باکتری های کپسول دار و پلی ساکارید های تولیدی آنها در بروز نفخ نقش بیشتری دارند.

سایر مطالب :

مدیریت تغذیه و راههای مبارزه با انگل خارجی در بز سانن
تاثیر نژاد و تغذیه در راندمان تولید گوساله های پرواری
درمان عفونت بند ناف گوساله

علایم بالینی و کالبد گشایی عارضه نفخ در گاو

لیس زدن به شکم، تنگی نفس مشخص، خارج کردن زبان از دهان، ریزش بزاق، خیز کیسه بیضه از علایم ظاهری وجود این بیماری است. در کالبد گشایی پس از تلف شدن دام پرخونی گره های لنفاوی سر و گردن، پرخونی بخش فوقانی دستگاه تنفس، نرمی کلیه ها، پر خونی مخاط روده وگاهی موارد پارگی شکم و یا دیافراگم مشاهده میشود.

تا چند ساعت پس از مرگ، کف از بین میرود، لایه شاخی شکمبه به صورت ورقه ای کنده می شود و مخاط زیر آن به طور قابل توجهی پر خون به نظر می رسد. دامی که بر اثر عارضه نفخ زمین میخورد به زودی تلف می شود.

درمان عارضه نفخ در گاو

در موارد خفیف میتوان از راهنمایی های زیر استفاده کرد :
–     میتوان با قرار دادن تکه ای چوب در دهان، ترشح بزاق را تحریک کرد. دو قسمت این چوب از دو طرف فک های دام بیرون می باشد و با طنابی به سر دام بسته شود تا قابل خروج نباشد یا بلعیده نشود.

–     از جوش شیرین به مقدار ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم در یک لیتر آب استفاده کرد و به دام خورانید.
–     از روغن های غیر سمی مثل روغن های گیاهی به دام خورانیده شود.
–     گاز را توسط لوله ای از بدن دام خارج کرد.
–     از داروهای مربوطه همانند پولوگزالون، I46 و… استفاده نمود.
–     مالیدن مخلوطی از روغن های غیر سمی با داروها به پهلوی دام،با لیس زدن دام این مواد خورده میشود و اثر خود را میگذارند.

سایر اقدامات درمانی

–     از روغن ها و داروهای فوق درآبخوری ها استفاده کرد (مقدار روغن های گیاهی ۲۴۰ تا ۳۰۰ گرم به ازای هر راس دام و یا ۱درصد حجم آبخوری)
–     از ترکیبات ضد عارضه نفخ در پلت های غذایی استفاده گردد.
–     اسپری روغن های گیاهی بر روی علف ها و علوفه های مرتع انجام شود. البته بارندگی تا حد زیادی این روغن ها را خواهد شست.
–     استفاده دایمی از روغن ها میتواند بر کیفیت شیر دام اثر گذار باشد، این روغن ها بر جذب بتاکاروتن اثر منفی دارد، به این ترتیب مقدار بتا کاروتن در شیر و کره کم میگردد و نیزمزه، بو و طعم شیر نیز تغییر خواهد یافت.

–     از روغن هایی که اثر نامطلوب بر طعم و بو می گذارند، میتوان روغن کتان، سویا و ماهی را نام برد. روغن بادام زمینی و امولسیون پیه بهترین می باشند.
–     در گاوهای پرواری که کنسانتره زیادی مصرف می کنند و ph محیط شکمبه ای اسیدی تری دارند، پایداری کف بیشتر است. بیشترین پایداری در ph=6 گزارش شده است. در گاوهای پرواری ترکیبات چهارتایی آمونیوم برای درمان استفاده می شود.

تغذیه و نفخ

–     با اضافه کردن ۴ درصد نمک به جیره غذایی می توان دام را وادار به خوردن آب کرد به این ترتیب جریان خروج مواد غذایی از شکمبه تسریع می یابد.
–     دام را پس از مدتی گرسنگی نباید یکباره در معرض غذا قرار داد. گاو مبتلا را هرگز در محیط تنگ قرار نداده و به پشت نخوابانید.
–     نگهداری گاو در یک سراشیبی به گونه ای باشد که سر دام بالاتر از بقیه بدن قرار گیرد، به این ترتیب خروج گاز از بدن دام تسریع میگردد.

–     همچنین نفخ در شیردان به خاطر برگشتی شیردان که بیماری تغذیه ای است، ایجاد می شود.
–     افزودن فرمالین (محلول ۳۷ درصد فرمالدئید) به مقدار ۱ درصد به مایعات جایگزین شیر در غذای گوساله ها و بره ها بروز نفخ شکمبه را کاهش می دهد و خطرات جانی در سلامتی بره ها ندارد.

–     نفخ شکمبه در گوساله ها در سن کمتر از ۵ هفتگی متداول نیست تا این زمان شکمبه هنوز حالت هوازی دارد و ورود شیر یا جانشین شونده های آن به شکمبه باکتری غیر هوازی را زیاد میکند و فرآورده های تخمیری آنها موجب عارضه نفخ میگردند. تغذیه شیر با سر پستانک کمک میکند که این نفخ ایجاد نشود.

علت مرگ دام در بیماری‌های نفخ

–     در گذشته جذب گازهای سمی چون h2s یا آمین های سمی چون هیستامین ها را علت مرگ میدانستند ولی به نظر می رسد این موارد از عوامل ثانوی می باشند.
–     علت اصلی مرگ، اختلالات تنفسی – خونی و قلبی است که در اثر اتساع شکمبه ایجاد می شود.