معرفی انواع شپشکهای گیاهی

0

انواع شپشکهای گیاهی بر اساس مطالعات ریخت شناسی به ۴۸ خانواده تقسیم می شوند که تا کنون ۱۳ خانواده آن در ایران شناسایی شده اند.

انواع شپشکهای گیاهی که خانواده شپشکهای سپردار (Diaspididae) اولین خانواده از نظر تعداد گونه در جهان و همچنین در ایران است و خانواده های شپشکهای آردآلود (Pseudococcidae) و شپشکهای نرم تن (Coccidae) در مکان های بعدی قرار می گیرند.

معرفی انواع شپشکهای گیاهی

شپشکهای گیاهی به دلیل جثه کوچک و پنهان ماندن از دید سیستم های نظارتی و مقررات قرنطینه ای، به راحتی توسط فراورده های گیاهی به مناطق جدید وارد شده و در غیاب دشمنان طبیعی به یکی از آفات مهم آن منطقه تبدیل می شوند.

خانواده شپشکهای سپردار از انواع شپشکهای گیاهی

خانواده شپشکهای سپردار (Diaspididae) اولین خانواده انواع شپشکهای گیاهی از نظر تعداد گونه در جهان و همچنین در ایران است.

شپشک های سپردار

این خانواده برخلاف سایر خانواده های شپشکهای گیاهی دارای پوشش سپر مانندی هستند که به بدن حشره نچسبیده است و از یک یا دو پوسته پورگی معمولا قابل رویت تشکیل شده است.

سپر توسط روزنه ها و کانال-های ترشحی واقع در ناحیه پیژیدیوم ترشح، که به مرور زمان سخت می شود. سپر حشره گرد، کشیده یا بیضی است. شکل سپر تا حدی در شناسایی شپشکها در سطح جنس در مزرعه موثر است.

چرخه زندگی

شپشکهای گیاهی ماده دارای دو مرحله پورگی و شپشک های نر دارای دو مرحله پورگی، پیش شفیرگی و شفیرگی هستند. شپشک ها دارای ۱ تا ۶ نسل در سال هستند و زمستان گذرانی آنها می تواند در هر سنی به جز پیش شفیرگی و شفیرگی و حشره نر باشد.

سن دو پورگی و حشرات ماده تلقیح شده احتمالا بیشتر رایج هستند. شپشک های سپردار از سایر شپشک های گیاهی در مزرعه بواسطه داشتن سپر متمایز هستند. در بعضی موارد یک پوشش غشایی زیر بدن شپشک ترشح می شود. یادآوری این نکته لازم است که سپر حشرات مرده روی گیاهان میزبان باقی می ماند و تنها روش مشخص کردن اینکه شپشک زنده است یا نه، مالش سپر است که شیره ای خارج می شود که نشان از زنده ماندن حشره است.

انواع شپشکهای گیاهی

شپشک سپردار قرمز مرکبات (Aonidiella aurantiii)

شپشک قرمز مرکبات در تمام مناطق جغرافیایی دنیا پراکنش دارد. تصور می شود. این شپشک در سال ۱۳۱۶ توسط نهال های مرکبات از فلسطین به ایران وارد شده است. شپشک قرمز مرکبات پلی فاژ است و تاکنون از روی حدود ۱۷۶ جنس متعلق به ۸۳ خانواده گیاهی گزارش شده است و میزبان های اصلی آن گونه های مختلف مرکبات هستند. از لحاظ شکل ظاهری سپر حشره ماده گرد، نیمه شفاف، به رنگ قرمز- قهوهای یا قرمز- خاکستری است بطوریکه بدن زرد حشره از روی سپر قابل شناسایی است.

اندازه حشره ۵/۱ تا ۲ میلیمتر است. پوسته پورگی مرکزی یا نیمه مرکزی بوده و سپر حشره نر بیضی، کشیده و همرنگ سپر حشره ماده است.
شپشک سپردار قرمز مرکبات دوجنسی و زنده زاست. بدین معنی که تخمها در شکم ماده تکامل یافته، همانجا تفریق شده و سپس پوره ها خارج می شوند.

این آفت تمام قسمتهای هوایی گیاهان میزبان را مورد حمله قرار می دهد. معمولا در سطح زیرین برگها قرار دارد و به ندرت در سطح فوقانی برگها و همچنین روی میوه و شاخه ها دیده می شود. آفت مزبور غالبا زمستان را بصورت پوره سن دوم و پوره های سن یک روی برگها در امتداد رگبرگهای اصلی و در فرورفتگیهای کوچک میوه قرار می گیرند. پوره های سن یک توسط باد تا مسافت قابل توجهی منتقل می شوند. بر اساس مشاهدات احتمالا در شمال ایران سالانه ۲ تا ۳ نسل ایجاد می کند. در شمال ایران از آفات مهم مرکبات می باشد و در صورت تراکم زیاد، باعث ضعف درخت و ریزش برگ و میوه میشود و همچنین با ترشح مواد سمی سبزینه بافت برگ را خراب کرده و رنگ آن قسمت را زرد میکند.

مبارزه

از دشمنان طبیعی این آفت میتوان به زنبور پارازیتوئید (Encarsia citrina) اشاره کرد که در مناطق مختلف گزارش شده است. برای مبارزه شیمیایی میتوان از حشره کش بوپروفزین استفاده کرد. این حشره‌کش انتخابی عمل نموده و اثر منفی روی کنه‌های شکارگر و پارازیتوئیدها ندارد. شپشک قرمز مرکبات بسیار شبیه به شپشک زرد مرکبات است. این شپشک از نظری ظاهری به رنگ قرمز است و از تمام قسمتهای گیاه میزبان تغذیه میکند در حالیکه سپردار زرد مرکبات، زردرنگ بوده و برگها و میوه درختان را ترجیح می دهد. شباهت این دو گونه از نظر میکروسکوپی بسیار زیاد است.

شپشک سپردار زرد مرکبات (Aonidiella aurantii) 

شپشک زرد مرکبات بومی مناطق گرمسیری آسیا است و سپس به مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر دنیا گسترش یافته است.

همچنین روی انواع درختان مرکبات در تمام مناطق جغرافیایی مدیترانه ای و تمام مناطق مرکبات خیز دنیا پراکنش دارد. شپشک زرد مرکبات از روی حدود ۲۶ جنس متعلق به ۴۲ خانواده گیاهی گزارش شده است. میزبان های اصلی آن گونه های مختلف مرکبات هستند و در ایران فقط از روی مرکبات گزارش شده است. 
شپشک سپردار زرد مرکبات دو جنسی و زنده زا است.

عمدتا برگها و میوه ها را مورد حمله قرار می دهد و به بندرت روی تنه درختان مشاهده می گردد. طبق مشاهدات این آفت سالانه ۲ نسل کامل و یک نسل ناقص دارد. سپر حشره ماده گرد، پهن، نیمه شفاف، به رنگ لیمویی زرد تا زرد- قهوهای، به طوریکه بدن زرد حشره از روی سپر قابل شناسایی است. پوسته پورگی مرکزی یا نیمه مرکزی است و بندرت روی شاخه و ساقه مشاهده می شود.

مبارزه

شپشک سپردار زرد مرکبات پلی فاژ و آفت مهم در مناطق کشت مرکبات نظیر کالیفرنیا، ژاپن، هند، ایران و استرالیا است. از دشمنان طبیعی این آفت میتوان به دو زنبور پارازیتوئید Aphytis chrysomphali Mercet و Prospaltella sp.  و قارچ پارازیت Fusarium juruanum Hena اشاره کرد. گزارش شده که این دشمنان طبیعی می توانند از عوامل محدود کننده ی جمعیت شپشک زرد مرکبات باشند. برای مبارزه میتوان از روغن ولک (۱-۵/۱ درصد) نیز استفاده کرد.

همچنین در زمان اوج جمعیت حشره ترکیب روغن ولک ۱ درصد با حشره کش کلرپیریفوس Ec 40.8% (دورسبان) قابل استفاده است. هرس کردن شاخه های آلوده، جمع آوری میوه های آلوده و انهدام آنها و کاشت درختان با فواصل مناسب (برقراری جریان هوا و تهویه مناسب) میتواند در کنترل و پیشگیری آفت موثر باشد.

مطالب مرتبط:

راه های پیشگیری و کنترل وجود آفت در گلخانه
خسارت آفت سنک پسته و روشهای مبارزه و کنترل آن
کرم خراط ،آسیب رسان‌ترین آفت درخت گردو

خانواده شپشکهای آرد آلود (Pseudococcidae)

دومین خانواده از نظر تعداد گونه در خانواده شپشکهای گیاهی هستند. تاکنون ۲۶۹ جنس از شپشکهای آردآلود گزارش شده اند. شپشکهای آردآلود همانطور که از اسمشان مشخص است دارای ترشحات مومی پودری هستند که سطح بدن را در مراحل پورگی و حشره ماده بالغ می پوشاند. این ترشحات به صورت رشته های کناری و انتهایی هم ظاهر میشوند که بلند و کوتاه بودن و همچنین شکل آنها، در تعداد کمی از گونه ها نقش شناسایی دارد. بسیاری از شپشکهای آردآلود تشکیل کیسه تخم را می دهند که حشرات ماده بالغ تخم های خود درون آن میگذارند. اما تعدادی هم زنده زا هستند.

حشره نر کوچک، بدون قطعات دهانی، بالدار ولی گاهی بدون بال هم مشاهده شده است.
شپشکهای آردآلود روی تمام قسمتهای گیاه میزبان مشاهده می شوند. تعداد کمی ناقل ویروس هستند و تعدادی نیز از آفات اقتصادی مهم محسوب می شوند. از شپشکهای آردآلودی که در ایران جزء آفات مهم مرکبات هستند میتوان به شپشک آردآلود مرکبات و شپشک آرد آلود جنوب اشاره کرد. شپشکهای آردآلود به گیاهان بسیاری خسارت وارد می کنند. بسیاری از آنها آفات همه جایی و همچنین گونه های بسیار خوار هستند.

شپشک آرد آلود مرکبات (Planococcus citri)

این شپشک در مناطق زیادی از دنیا گسترش داشته و در ایران در استانهای فارس، گیلان، گلستان، خوزستان، مرکزی، مازندران و تهران گزارش شده است. شپشک آردآلود مرکبات آفتی پلی فاژ بوده و از روی ۱۹۱ جنس و ۸۳ خانواده گیاهی گزارش شده است و مرکبات از میزبان های ترجیحی آن است.

شپشک آردآلود مرکبات از طریق جنسی تولیدمثل می نماید و تخم گذار است و حشره ماده بالغ تخم ها را در کیسه تخم عقب بدن می گذارد. این آفت در شرایط مازندران ۳ تا ۴ نسلی است و زمستان گذرانی آن به شکل تخم، پوره های سن ۲ و ۳ و همچنین ماده کامل گزارش شده است. کوتاهترین و طولانی ترین یک دوره نسل شپشک بسته به درجه حرارت و رطوبت محیط، بین ۳۸ تا ۵۰ روز می باشد. اوج جمعیت شپشک در مرداد و شهریور ماه است و اوج جمعیت دشمنان طبیعی هماهنگ با اوج جمعیت شپشک می باشد.

مبارزه

شپشک آردآلود مرکبات یکی از مهمترین آفات گیاهی است که نه تنها به بسیاری از گیاهان زراعی، درختان در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر خسارت وارد می کند بلکه خسارت آن در مناطق معتدل به گیاهان زینتی در گلخانه ها نیز مطرح است. از دشمنان طبیعی این آفت در ایران میتوان به کنه های بالغ Allothorombium pulvinus Ewing از خانواده Trombidiidae در شمال ایران اشاره کرد که عامل کنترل کننده مهمی محسوب می شود. همچنین حشرات نر تریپس Franklin Aleurodothrips fasciapennis از خانواده Aleurodothripini در استان زنجان گزارش شده است. در استان فارس نیز مگس شکارچی Dicrodiplosis manihoti از خانواده  Pteromalidae گزارش شده است.

 استفاده از فشار آب و باد بر روی ساقه های قوی می تواند جمعیت حشرات را کاهش دهد. شستشوی مرتب گیاه با صابون محلول پاشی، برای جلوگیری از آلودگی مجدد گیاه مناسب است. استفاده از تله چسب برای به دام انداختن حشرات نر یکی دیگر از راههای مبارزه است. برای از بین بردن حشرات بالغ و تخم ها میتوان از سم پاشی (۲۰ لیتر روغن ولک همراه با ۲ لیتر اتیون در هزار لیتر آب) استفاده کرد.

بررسی ها نشان داده شپک آرد آلود به شدت تحت تاثیر درجه حرارت است. هر دو جنس ماده و نر به طور موفقیت آمیزی می-توانند در درجه حرارت ۱۵ تا ۳۲ درجه رشد نمایند. تمام سنین پورگی در درجه حرارتهای ۱۰تا ۱۲و همچنین ۳۷ از بین میروند. بیشترین طول عمر ماده و نرها در درجه حرارتهای ۱۸ تا ۲۵ درجه و کوتاهترین و بلندترین دوره تخم گذاری در حرارتهای ۱۸ تا ۳۲درجه انجام می شود.

شپشک آرد آلود ساحلی مرکبات (Nipaecoccus viridis)

شپشک آردآلود جنوب با گسترش وسیع جغرافیایی در کشورهای آفریقایی و آسیایی و همچنین بسیاری از مناطق گرمسیری انتشار دارد و از کشورهای همسایه ایران میتوان از عربستان و عمان اشاره کرد. همچنین این شپشک را در استان های فارس، هرمزگان، خوزستان، بوشهر و سیستان و بلوچستان گزارش کرده اند.

حشره ماده کامل حدود ۴ میلیمتر طول و ۳ میلیمتر عرض، به رنگ سیاه، بنفش تا سبز آبی با مومهای ترشحی سفید یا زرد صورتی مشاهده می شود. حشرات ماده بالغ کیسه تخم ترشح می کنند. در جمعیت های بالا، ترشحات مومی لایه ضخیمی را تشکیل می دهند که حشرات ماده از نظرها پنهان می مانند. بدن حشره ماده به شکل بیضی تا بیضی عریض است. شاخکها هرکدام معمولا ۷مفصل دارند.

پاها رشد کرده و روزنه های شفاف در ناحیه جلویی و عقبی پیشران و ناحیه عقبی ساق پاهای عقبی واقع شده اند. شپشک آردآلود جنوب در شرایط اهواز روی مرکبات تا ۸ نسل تولید میکند و تداخل نسلهای متوالی بصورت گسترده ای به وقوع میپیوندد. زمستان گذرانی این شپشک به صورت تخم، سنین مختلف پوره گی و حشرات بالغ صورت می گیرد.

این شپشک آفت مهم اقتصادی در بسیاری از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری محسوب می شود. شپشک از تمام قسمتهای گیاه همچون ساقه، شاخه، جوانه ها، میوه و ریشه درختان میزبان تغذیه می کند. که در نتیجه باعث توقف رشد گیاه، ریزش شکوفه ها و میوه ها و زرد شدن برگها خواهد شد. شپشک فوق از آفات مهم در منطقه شیراز است که به درختان نارنج، خرزهره و توت خسارت میزند.

مبارزه

حدود ۳۶ جنس متعلق به ۱۳ خانواده به عنوان دشمنان طبیعی شپشک آردآلود مرکبات تا کنون گزارش شده است. در ایران استفاده از کفش دوزک Cryptolaemus montrouzieri Mulsant و دو گونه کفش دوزک Hyperaspis polita Weise و Scymnus includes Kirsch در مبارزه علیه شپشک آردالود جنوب نشان داده که هر سه کفشدوزک در صورت رهاسازی به موقع و به تعداد کافی می توانند جمعیت آفت را بصورت مطلوبی کنترل کنند.

همچنین لارو مگس Dicrodiplosis manihoti Harris از خانواده Cecidomyiidae شکارچی کیسه تخم شپشک آردآلود مرکبات و زنبور پارازیتوئید Pseudotorymus stachidis از خانواده Torymidae در شهرستان جهرم گزارش شده اند.

خانواده شپشکهای گیاهی نرم تن (Coccidae)

شپشکهای نرم تن یا soft scale  سومین خانواده از نظر تعداد گونه در بالاخانواده شپشکهای گیاهی هستند و تا کنون ۱۷۰ جنس از این گونه در دنیا گزارش شده است. بسیاری از آنها در دوره بلوغ بشدت سخت و اسکلروتیزه می شوند. تعدادی در انتهای بدن کیسه تخم ترشح می کنند که گاهی بلندتر از طول بدن هستند. گونه ها ممکن است تخم گذار، تخم زنده زا و یا زنده زا باشند. حشرات ماده جوان اکثرا بیضی و مسطح هستند. شپشکهایی که روی گیاهان علفی و یا سایر تک لپه ها فعالیت دارند تمایل به باریک شدن دارند. تعدادی بیضی پهن اما اکثرا کروی شکل هستند.    

شپشک نرم تن مرکبات (Coccus hesperidum Linnaeus)

شپشک نرمتن از کشورهای منطقه مدیترانه ، افریقا، آسیا، استرالیا، اروپا و آمریکای جنوبی گزارش شده است. در ایران در استانهای البرز، اصفهان، فارس، گیلان، گلستان، خوزستان، مرکزی، مازندران، سیستان و بلوچستان و تهران مشاهده شده است. بدن حشره ماده کشیده تا بیضی عریض و طول آن از ۳ تا ۵ میلیمتر متفاوت است. شکل شپشک بسته به شکل برگ یا ساقه ای که از آن تغذیه میکند متغیر است. بطور معمول این حشره مسطح یا کمی محدب است و رنگ بدن از سبز تا قهوه ای با لکه های قهوه ای تیره پوشیده شده است.

شپشک نرم تن از روی طیف وسیعی از گیاهان میزبان از جمله مرکبات مشاهده شده است. این شپشک معمولا روی برگها و ساقه های گیاه میزبان فعالیت دارد. 

شپشک نرمتن قهوه ای

شپشک نرمتن قهوه ای در شرایط آب و هوایی گرم و در گلخانه ها در تمام سال فعال است. حشرات ماده بیشتر به شکل بکرزایی و زنده زا هستند. همچنین تولید مثل جنسی نیز در آنها وجود دارد. زمستان را در شرایط طبیعی به صورت پوره سن دوم و حشرات کامل ماده نابالغ می گذرانند.

شپشک نرم تن مرکبات در هوای آزاد و شرایط شمال ایران بین ۲ و ۴ نسل در سال می باشد ولی در گلخانه ها تولید مثل این حشره دائمی است و تقریبا قطع نمی شود.

شپشک نرمتن قهوه ای مانند هر شپشک دیگر از شیره گیاهی تغذیه میکند و معمولا روی برگ، ساقه و شاخه های سبز گیاه مشاهده میشود. حمله این آفت همراه با بیماری دوده یا فوماژین است و برگهای درختان در اثر عسلک چسبناکی که شپشکها از خود ترشح میکنند چسبنده و خشک میشوند که در نتیجه فتوسنتز گیاه کاهش و تنفس گیاه مختل و پروسه فیزیولوژی گیاه کاهش می یابد. عسلک باعث جذب مورچه ها میشود که از عسلک تغذیه کرده و نقش حفاظت شپشکها از دشمنان طبیعی را نیز دارند.

مبارزه

شپشک نرمتن در ایران به شدت پارازیته میشود. یکی از پارازیتوئید های فعال آن در ایران گونه Coccaphagus lycimnia Wki است که به خصوص در نقاطی که رطوبت جوی زیاد است تلفات سنگین به شپشک وارد می آورد. در صورت افزایش جمعیت میتوان از روغن حشره کش نظیر ولک به غلظت ۱تا ۵/۱ درصد، پس از برداشت محصول برای محلول پاشی درختان استفاده کرد. تعیین زمان دقیق روغن پاشی که مصادف با ظهور حداکثر جمعیت پوره های سن یک در ابتدای فصل می باشد، نیازمند انجام بررسی های دقیق بیولوژیک حشره است.

در کنترل شیمیایی باید مراقب بود که آسیبی به دشمنان طبیعی وارد نشود. تعیین زمان بحرانی و مخلوط کردن سم با روغن از اهمیت بالایی برخوردار است و باید زمانی انتخاب شود که باعث گیاه سوزی نشود و اگر رطوبت کمتر از ۳۰ درصد باشد، نباید از روغن ها استفاده کرد. حشره کشهای رایج برای این آفت آلدیکارب، کارباریل، ایمیداکلوپراید، اتیون و کلروپیریفوس است.

شپشک بالشتک دار مرکبات (Pulvinaria floccifera)

این شپشک در تمام مناطق جغرافیایی جهان و همچنین در ایران در استان های گیلان و مازندران مشاهده شده است. شپشک بالشک دراز مرکبات از روی طیف وسیعی از گیاهان میزبان از جمله مرکبات گزارش شده است. خسارت آن روی درختان مرکبات و چای بدفعات گزارش شده است. از لحاظ شکل شناسی حشره ماده بالغ بیضی یا بیضی کشیده، کمی محدب و به رنگ قهوه ای تیره است.کیسه تخم نیز کشیده، به صورت مستقیم تا خمیده به رنگ سفید است و اندازه ای دو برابر طول بدن ماده دارد.

شپشک ترجیحا زیر برگها فعالیت دارد و در شرایط غرب مازندران دارای یک نسل در سال و زمستان گذرانی آن به شکل ماده کامل است. ماده های زمستان گذران در اواسط اردیبهشت تا تیرماه مشاهده می شوند و در بهار از ساقه به سمت برگها حرکت می کنند جایی که کیسه تخم ترشح می شود.

شروع زمستان گذرانی آن از مهرماه تا آبان می باشد. شپشک بالشک دراز مرکبات یکی از مهمترین آفات مرکبات در ایران و جهان محسوب می شود. این حشره تمام قسمتهای گیاه، برگ، شاخه، تنه، طوقه و ریشه را مورد حمله قرار می دهد. در خسارتهای سنگین، منجر به ریزش برگها و خشکیدگی شاخه ها شده، ولی باعث مرگ گیاه نمی شود.

مبارزه

از بین کفشدوزکهای شکارچی این شپشک گونه های C. montrouzieri و C. bipustulatus از تمام مراحل رشد شپشک تغذیه می کنند. همچنین پارازیت قارچیlecani Zimm  Cephalosporium کنترل خوبی روی این آفت دارد. لارو بالتوری سبز نیز یکی از شکارگرهای پوره های بالشتک است. پیشنهاد می گردد در کنترل شیمیایی آفت در هفته اول تیر ماه و هفته آخر شهریور ماه صورت پذیرد. در صورت آلودگی شدید روغن پاشی زمستانه درختان پس از هرس در اسفند ماه توصیه می گردد. از آنجا که زمستان گذرانی آفت به صورت پورههای سن دو در سطح زیرین برگها می باشد بنابراین پوشش کامل درخت با محلول سم باید مد نظر قرار گیرد.



ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

تماس با ما ( اینجا کلیک کنید )