بیماری ارگوت (ناخنک) غلات
بیماری ارگوت (ناخنک) غلات در غلات سمی به نام ارگوتین تولید می‌کند که علاوه بر انسان به حیوانات نیز آسیب می‌رساند.اسکلروت های ارگوت دارای آلکالوئیدهای ارگوتامین ، ارگومترین و ارگونووین هستند که برای انسان و دام سمی می باشند، در صورت مصرف ارگوت حالت تهوع و در مقدار بالا حالت کشندگی ایجاد می کند.
بیماری ارگوت (ناخنک) غلات
درصد ابتلا به این بیماری در گیاهانی که در زمان گلدهی، گل برای مدت طولانی تری باز می‌ماند، بیشتر است و گاهی خساراتی تا حدود ۱۰ درصد در گندم و ۵ درصد در چاودار ایجاد می‌کند و شدت بیماری بر محصول جو کمتر است.
قارچ ناخنک به دانه‌های غلاتی مانند گندم و چاودار آسیب می‌رساند و برای سلامت انسان و حیوانات زیان‌آور است. بیماری ناخُنک در غلات سمی به نام ارگوتین تولید می‌کند که علاوه بر انسان به حیوانات نیز آسیب می‌رساند. بیماری پدیدآمده از این قارچ به دلیل نشانه‌هایی که در روی غلات به‌جا می‌گذارد، ناخنک یا سیخک می‌گویند.
علائم
اولین علائم بیماری ارگوت (ناخنک) غلات مشاهده عسلک در مرحله گلدهی می باشد. تخمدان آلوده متورم شده و شبیه استروما می شود. سطح آنها با یک لایه سطحی از کنیدیوفور متراکم درهم تنیده پوشانده می شود.
استروما عسلک خارج می کند که حاوی کنیدیوم های چسبناک یا قطرات مایل برنگ زرد می باشند. حشرات به سمت این ترشحات جذب شده و در خوشه آلوده بوضوح تجمع کرده از آنها تغذیه می کنند.
استروما بشکل قابل توجهی بزرگ شده اسکلروت (ارگوت) شاخی شکل به رنگ ارغوانی تا سیاه بوجود می آورد که در هر خوشه تعداد یک یا بیشتر دانه ها را جایگزین می شود.
ضمن رشد گیاه جو، ارگوت اغلب از گلچه بیرون زده و تا ۴ برابر اندازه معمول دانه بزرگ می شود. اسکلروت های سالم و یا خرد شده براحتی بین بذور خرمنکوبی شده مشاهده می گردند.
بذور آلوده به جهت مضر و خطرناک بودن آنها برای انسان و حیوانات کیفیت خود را از دست داده و جذب بازار نمی شود.
عامل بیماری ارگوت (ناخنک) غلات
عامل بیماری ارگوت (ناخنک) غلات به گروهی از قارچ های جنس Claviceps تعلق دارد، که مهمترین آنها Claviceps purpurea می باشد. اسکلروت ها در خاک برای مدت حدود یکسال بقای خود را حفظ می کنند.
در شرایط خشک برای چندین سال باقی می مانند. در نواحی گرمسیری، و نواحی با زمستان های معتدل مرطوب، فقط برای چند ماه باقی می مانند. اسکلروت های موجود در خاک یا کشت شده با بذر در بهار و اوایل تابستان جوانه زده و تولید استروما و آسکوسپور می کنند.
هر دوی آسکوسپور و کنیدیوم می توانند نقش اینوکلوم اولیه را برای ایجاد آلودگی در گلچه داشته باشند. آسکوسپور گرسهای وحشی را آلوده کرده و کنیدیوم گلچه های گرس بعنوان اینوکلوم اولیه برای آلوده کردن جو عمل می کند.
آسکوسپورها با باد یا قطرات باران پخش شده و آنهایی که روی کلاله گل یا سایر بافت های گل قرار می گیرد جوانه زده و در ۲۴ ساعت داخل تخمدان نفوذ می کند.
در مدت ۵ روز کنیدیوم در سطح تخمدان (مرحله عسلک) تشکیل شده و به عنوان کنیدیوم های ثانویه عمل می کند. کنیدیوم های ثانویه به طریقه تماس، قطرات باران و حشرات به سایر گلچه ها منتشر می شوند.
سرانجام، تخمدان های متورم و پیچیده بیشتر بزرگ شده و بتدریج از پایه تا انتها به اسکلروت تبدیل می شود.
سایر مطالب:
بیماری سیاهک هندی گندم و چگونه مقابله و کنترل آن
همه چیز درمورد آفت نماتد غلات (سیستتی)
بیماری زنگ زرد ساقه و راه های مبارزه با این بیماری درغلات
کنترل ارگانیک
تاکنون روش کنترلی بیولوژیک برای این بیماری ارائه نشده است.
کنترل شیمیایی
کنترل تلفیقی با رویکرد پیشگیرانه به همراه کنترل بیولوژیک (در صورت وجود) را همیشه در نظر داشته باشید. تاکنون سازمان حفظ نباتات کشور برای بیماری ارگوت ، قارچکشی را تایید نکرده است.
اقدامات پیشگیرانه
- استفاده از بذرهای سالم و عاری از بیماری.
- رعایت تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان حداقل به مدت ۲ سال.
- شخم بقایای گیاهی در عمق بیشتر از ۴ سانتیمتر.
- علف های هرز باریک برگ درون و بیرون مزرعه را قبل از رسیدن به گلدهی از بین ببرید.
- برداشت زودهنگام مزارع آلوده به ارگوت به منظور جلوگیری از انتشار بیشتر بیماری.
- اگر در بخش های کناری مزرعه شدت بیماری بیشتر است بایستی جداگانه برداشت شده و از بین برود.
