همه چیز در مورد پرورش ماهی قزل آلا
ماهی قزل آلا ، از نوع ماهی‌های سردآبی است و در زیرگروه ماهی‌های آزاد جای می‌گیرد. ماهی قزل آلا بدنی فشره و دمی بزرگتر از ماهی آزاد دارد.
آشنایی با ماهی قزل آلا
تعداد فلس بین باله چربی و خط جانبی این ماهی، بین ۱۴ تا ۱۹ عدد است. تعداد خارهای اولین کمان آبشش این ماهی نیز بین دو تا پنج عدد است که به شکل شمشیر بوده و در پایین به شکل دکمه درآمده‌اند. حداکثر طول بدن ماهی قزل آلا ۱۴۰ سانتیمتر و وزن آن تقریباً به پنج کیلوگرم می‌رسد.
چرا پرورش ماهی قزل آلا در ایران رونق دارد؟
کشور ایران کشوریست که وسعت آن بسیار زیاد و بیشتر مناطق کشور کوهستانی و درارتفاع بسیار بلند واقع شده است که با توجه به سیستم جدید در پرورش قزل آلا برای این امربسیار مناسب است.
تولید ماهی قزل آلا بر اساس گذر آب و برگشت دوباره ی آن آب و مورداستفاده قرار گرفتن در بخش کشاورزی و صنعت است.
نیاز به مواد پروتئینی سالم و کمبود منابع آبی در ایران باعث شده است بهره‌برداری دو یا چند منظوره از منابع آب همواره مورد توجه قرار گیرد. یکی از این بهره‌برداری‌های چند منظوره نیز پرورش ماهی قزل آلا است و ماهیان پرورشی از لحاظ دامنه تحمل دمایی به دو گروه سردابی و گرمابی تقسیم می‌شوند.
لزوم توجه به تغذیه و رقم بندی ماهی قزل آلا
انتخاب نوع غذا و مقدار جیره روزانه مهمترین اصل در زمینه غذادهی هستند. تعداد دفعات غذادهی نیز بستگی به وزن ماهی دارد. مثلا بچه ماهی قزل آلا حدود ۱۰ گرم تا شش بار در روز و ماهیان پروراری یک تا دو بار در روز غذادهی می‌شوند.
در پرورش ماهی تامین غذا بیشترین هزینه تولید را دارد. پس هرچه بتوان در این قسمت مدیریت بهتری اعمال کرد، سودآوری کار بیشتر خواهد شد.
رقم بندی یکی از مهمترین اصول پرورش ماهی قزل آلا است. در رقم‌بندی، پس از مدتی از پرورش ماهی قزل آلا، ماهی‌های کوچک و بزرگ از یکدیگر جدا می‌شوند. چون به دلیل ریز و درشت بودن ماهی قزل آلا و خطا در میانگین وزنی، محاسبه جیره غذایی دقیق نخواهد بود. همچنین ماهی‌های کوچکتر در رقابت غذایی با ماهی‌های بزرگتر موفق نبوده و بنابراین رشد نخواهند کرد یا رشد بسیار کندی خواهند داشت.
ویژگی‌های کلی ماهی قزل آلا
بچه ماهی قزل آلا را می‌توان در تمام طول سال در مزارع رهاسازی کرد و بهتر است وزن رهاسازی در حدود ۱۰ گرم باشد تا هم دوره پرورش خیلی طولانی نشود و هم تلفات کمتر باشد. (تلفات در وزن زیر ۱۰ گرم بیشتر است). به طور کلی به ازای هفت لیتر در ثانیه می‌توان یک تن ماهی برداشت کرد.
همچنین به طور کلی به زعم کارشناسان شیلات برای پرورش ماهی قزل آلا، حداقل به یک زمین ۱۰۰ متری احتیاج است.شرایط نسبتا آسان و هزینه کم پرورش قزل آلا باعث شده است که در شمال کشور عده‌ای در خانه‌هایشان اقدام به پرورش و فروش این نوع ماهی کنند.
انواع مختلف پرورش ماهی قزا آلا
معمولا ماهی قزل آلا را در چند مدل مختلف پرورش می‌دهند:
پرورش ماهی قزل آلا در حوضچه
این استخرها یا از جنس پلاستیک یا فلز گالوانیزه یا بتن هستند. قطر این استخرها از ۳ تا ۱۰ متر و عمق ۱ تا ۳ متر است. در این استخرها می‌توان ماهی پنج تا ۷۰۰ گرم را پرورش داد . مدیریت تولید در این استخرها بسیار اصولی است و به‌علت استفاده از لوله‌های ورودی و خروجی آب به صورت مجزا می‌توان سطح و تراکم استخرها را تنظیم کرد. معمولا در این شیوه از آب برگشتی استفاده می‌کنند و در این شیوه تجهیزات و ادوات فیلتراسیون و هوادهی و پمپ اینگ بسیار دقیق طراحی می‌شود.
پرورش ماهی قزل آلا در کانال‌های بتونی (آبراهه‌ها)
برای اولین بار این کانال‌ها در آمریکای جنوبی مورد استفاده قرار گرفتند و برای پرورش قزل الا به منظور افزایش و بازسازی ذخایر رودخانه‌ها و دریاها و برای صید با قلاب طراحی شده‌اند.
این کانال‌های دراز شامل کانال‌های آجری یا بتونی هستند که در عمق زمین یا بالاتر از سطح آن بر روی یک سطح محکم ساخته می‌شوند. این کانال‌ها از نظر طولی می‌توانند به صورت متوالی (ممتد) و حداکثر تا طول ۱۰۰ متر باشند که با دیواره‌های عرضی یا پرده به چندین بخش تقسیم می‌شوند اما دارای یک منبع تامین آب مشترک هستند که اب از همه انها از یک انتهای کانال به انتهای کانال دیگر جریان می یابد.
این آبراهه‌ها نسبتا باریکند؛ عرض آنها معمولا بین دو تا چهار متر و عمق آنها بهندرت به بیش از یک متر می‌رسد.
این شیوه، یکی از مرسوم‌ترین شیوه‌های پرورش ماهی قزل آلا است و در مکان‌هایی به کار می‌رود که منابع تامین آب از رودخانه‌ها و چشمه‌های پر آب باشد. مزایای این روش این است که نیازی به اکسیژن‌دهی به آب وجود ندارد و همچنین نیازی به تمیز کردن مداوم استخرها نیز نیست.
پرورش قزل آلا در استخر خاکی (سیستم دانمارکی)
مزرعه پرورش ماهی قزل آلا به روش دانمارکی شامل تعدادی استخر خاکی است که با خاک‌برداری یا حفر زمین در یک منطقه و رفتن به عمق چند متری زمین ساخته می‌شوند.
در صورت امکان ورود آبهای موردی از استخرهای پرورشی باید به صورت ثقلی(به کمک نیروی جاذبه زمین)باشد، زیرا در این روش هزینه آبگیری استخرها کمتر است.
با استفاده از تلمبه می‌توان آب مورد نیاز مزرعه را از رودخانه یا دریاچه تامین کرد اما در اغلب موارد این روش باید به عنوان یک منبع فرعی و غیر اصلی برای تامین آب مصرفی و مورد نیاز استخرهای پرورش قزل آلا در نظر گرفته شود زیرا سیستم پمپاژ قادر به تامین کامل آب مصرفی مزرعه نیست.
مزایای این شیوه راحتی در ساخت و نداشتن هزینه اولیه ساخت است ولی معایب این شیوه در این است که نمی‌توان آلودگی آن را کنترل کرد و همچنین نمی‌توان این استخرها را تمیز کرد. علاوه بر این، اکسیژن‌دهی آب به آب سخت است و در فصول بارانی و سیلابی خطرآفرین است. همچنین ماهی قزل آلا را نمی‌توان به‌صورت انبوه پرورش داد.
پرورش قزل آلا در قفس
یکی دیگر از شیوه‌های پرورش ماهی، پرورش آن در قفس‌های پرورش ماهی است. این قفس‌ها یک ظرف توری دار هستند که از یک یقه شناور در اب آویزانند. پهنه یقه شناور نیز در حدی است که از آن می‌توان به عنوان یک گذرگاه استفاده کرد. به کار گرفتن این قفس‌ها در دریا و اخیرا در دریاچه‌های آب شیرین ارزان‌ترین شیوه پروروش ماهی قزل آلا هستد.
برای پرورش ماهی قزل آلا در این شیوه، قفسی در اندازه شش متر در شش متر و به عمق چهار متر در نظر گرفته می‌شود. در این قفس‌ها، بزرگ‌ترین ماهی‌ها را می‌توان با بالاترین تراکم ذخیره سازی کرد. همچنین محل کارگذاری قفس‌های پرورش ماهی در آب شیرین باید به حد کافی عمیق بوده یا حرکت یا جابه جایی آب در محل طوری باشد که مانع از تجمع مواد دفعی در زیر قفس‌ها شود تا منجر به تلافات ناشی از آلودگی خودبه خودی آب در ماهی‌های پرورشی نشود.
یکی از محدودیت‌های این روش این است که در هوای نامناسب خدمات‌رسانی و نگهداری مجموعه قفس‌های کوچک می‌تواند مشکل و خطر ناک باشد .
پرورش ماهی قزل آلا در سواحل محصور
این سواحل نیز یکی از شیوه‌های پرورش ماهی هستند. این سواحل با استفاده از تور در یک ساحل شیب‌دار ایجاد شده و در آن از دیواره‌های توری دولایه استفاده می‌کنند که به ستون‌های فرورفته در ساحل به فواصل سه متری نصب می‌شوند.به این ترتیب یک نیم دایره در طول ساحل و در زیر پایین‌ترین خط جذر و مد ایجاد می‌شود.
در هر یک از سواحل محصور در هر متر مکعب آب می‌توان هشت الی ده کیلوگرم ماهی قزل آلای رنگین کمان با وزن متوسط ۱-۳ کیلوگرم نگهداری کرد.
انواع ماهی قزل آلا
ماهی قزل آلا در آبهای سرد غنی از اکسیژن و جاری زندگی می کند. در کشور ما دو نوع ماهی قزل آلا وجود دارد:
ماهی قزل آلا رنگین کمان
این ماهی بومی ساحل اقیانوس آرام آمریکای شمالی می باشدکه در سال ۱۸۸۰ میلادی به اروپا آورده شد و به تدریج به نقاط مستعد دنیا معرفی شد.بدن این ماهی پوشیده از خالهای سیاه ستاره ای شکل است.مان بالغ در دو طرف بدن نواری به صورت رنگین کمان دارند که به خصوص در ماهیان بالغ نر به خوبی نمایان می گردد.
زمان تخم ریزی ماهی قزل آلای رنگین کمان از دی ماه تا اردیبهشت ماه است .گرچه نژادی به دست آمده که تخم ریزی را در آذر ماه و حتی جلوتر شروع میکند .وزن ماهی رنگین کمان در شرایط طبیعی در بعضی از دریاچه ها به ۹ کیلو گرم می رسد . به نظر می رسد که بهترین شرایط در رشد طبیعی در دریاچه های کم عمق با سنگهای آهکی و PH کمی قلیایی می باشد.
ماهی قزل آلای خال قرمز
این ماهی وابسته به آبهای کوهستانی می باشد و از لحاظ شکل و رنگ بسیار متنوع است و وجه تمایز آن با نوع رنگین کمان خالهای قرمز نارنجی می باشد . اندازه ماهی وابستگی به محیط و میزان غذای طبیعی دارد و به ندرت از ۴۵ سانتی متر تجاوز می کند .
تخم ریزی در پاییز و اول زمستان روی بستر شنی با جریان کند آب انجام می گیرد . این ماهی گوشتخوار است و غذای اصلی آن انواع سخت پوستان ـ لارو حشرات و ماهیان ریز می باشد ، و در نزدیکی بستر رودخانه زندگی می کند و در مقایسه با نوع رنگین کمان که وابستگی بیشتر به سطح آب دارد متمایز است.
عادات غذایی ماهی قزل آلا :
در محیط های طبیعی از لارو حشرات و شکارسایر موجودات آبزی استفاده می کند و در استخرهای پرورشی بطور کلی جهت تغذیه آن از غذای کنسانتره استفاده می شود .
سایر مطالب:
نکاتی بسیار مهم در شرایط پرورش ماهیان خاویار
پیشگیری از ابتلا به عفونت در ماهی و معرفی انواع روش های آن
مقایسه دو نوع قزل آلا
بنا به دلایل زیر قزل ألای رنگین کمان به مراتب برای پرورش مناسب تر است:
- این ماهی به مراتب آسانتر از قزل آلا خال قرمز نسبت به محیط سازگاری حاصل می نماید ، تمایل بیشتری به اهلی شدن دارد و از غذای دستی آسانتر استفاده می کند ،. نسبت به درجات آب و کمبود اکسیژن مقاوم است .
- این ماهی نسبت به بیماریها به مراتب مقاومتر است .
- نمو تخم در زمان کوتاهتری انجام می شود و رشد آن سریعتر است ، کمتر گوشتخوار است و ماهیان کمتری را شکار می کند . دارای رشد سریع است .از انواع کرمها و نرم تنان تغذیه می کند و تحت مدیریت خوب و در صورت برخورداری از تغذیه مناسب در درجه حرارت مطلوب رشد ۷ـ۹ روز طول میکشد که بچه ماهی با وزن ۲ گرم به وزن ۲۵۰ گرم برسد.
شرایط فیزیکی و شیمیایی مناسب آب جهت پرورش ماهی قزل آلا
دما
- دمای مناسب جهت پرورش قزل آلا ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتیگراد می باشد. البته مناسب ترین دما برای پرورش این ماهی ۱۵ درجه سانتیگراد است. دمای بالاتر و پایین تر از این محدوده باعث کاهش رشد می شود و دمای بالاتر از ۲۴ درجه موجب تلفات میگردد.
PH آب یا اسیدیته
- مناسبترین PH جهت پرورش قزل آلا ۸.۴ الی ۶.۸ می باشد.
اکسیژن محلول
- میزان اکسیزن محلول در آب به فاکتورهای متعددی از جمله ارتفاع، دما، شوری و… بستگی دارد ولی در هر حال اکسیژن خروجی نباید کمتر از ۵ میلیگرم در لیتر باشد. جهت افزایش اکسیژن محلول راههای متعدد وجود دارد از جمله استفاده از هواده ها که امروزه انواع مختلف داشته و عملکردهای متعدد دارند.
شوری
- به طور کلی افزایش شوری آب موجب کاهش درجه اشباع اکسیژن می شود. آبهای شیرین دارای شوری ۰.۱ الی ۱PPM می باشند و ماهی قزل آلا تا شوری ۳۰ PPM را تحمل می کند. شوری به میزان ۱۰ PPM برای ماهی قزل آلا مناسب است.
شفافیت
- قزل آلا ماهی است شکارچی و گوشتخوار به همین دلیل شفافیت آب تاثیر بسزایی در رشد آن دارد. به عبارت دیگر ماهی باید غذای خود را ببیند تا آنرا بخورد. به طور کلی در پرورش ماهی قزل آلا شفافیت باید تا کف استخر تامین شده باشد و میزان مواد معلق آن باید کمتر از ۳۰ میلیگرم در لیتر باشد.
