ریزش گل و میوه در صیفی جات
ریزش گل و میوه در صیفی جات یک اتفاق ناگوار برای بسیاری از کشاورزان است. در این مقاله به بررسی علل ریزش گل و میوه را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
علت ریزش گل و میوه در صیفی جات
یکی از عمده‌ترین مشکلات در برخی از محصولات سبزی و صیفی مانند خیار، گوجه فرنگی و فلفل در شرایط کشت‌های فضای باز و گلخانه‌ای، ریزش گل و میوه است. ریزش گل و میوه رابطه مستقیمی با افت میزان باردهی دارد، به همین خاطر باید تمامی تلاش خود را برای مدیریت و جلوگیری از ریزش گل و میوه و به حداقل رساندن ضررهای ناشی از آن به کار بگیریم. مرحله گلدهی در تمامی گیاهان یکی از حساس‌ترین مراحل رشد و توسعه است.
از جمله دلایل ریزش گل و میوه در برخی از محصولات سبزی و صیفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دمای بسیار بالا یا پایین و نوسانات شدید دمایی.
- رطوبت نسبی نامناسب.
- تغذیه غیراصولی.
- آبیاری نامناسب.
- تولید بیش از حد گل و میوه.
- آفات و بیماری‌ها.
- تنش شوری.
- تراکم بالای کشت.
- تعداد روزهای ابری زیاد و عدم نور کافی.
- وزش باد.
- جمع‌آوری دیرهنگام میوه‌ها.
اثر دما بر ریزش گل و میوه
دمای بالا یکی از عوامل محدودکننده تولید محصول بوده، باعث تحریک ریزش غنچه، گل و میوه و در نهایت موجب کاهش میزان تولید میوه می‌گردد. تأثیر دما بر میزان تولید محصول و القای ریزش گل می‌تواند از طریق تأثیر بر تعادل هورمون‌های گیاهی، تأثیر بر اندام‌های زایشی نر یا ماده و یا تأثیر بر میزان و نحوه توزیع مواد فتوسنتزی در گیاه باشد.
یکی دیگر از علل ریزش گل در تنش گرما عدم لقاح است و در بسیاری از گزارش‌ها حساسیت اندام زایشی نر به گرما یکی از دلایل عدم موفقیت در لقاح گزارش شده است.
اگر افت دما خیلی شدید باشد (مثلاً در گلخانه مشکلی برای سیستم گرمایشی پیش بیاید) و دما تا زیر ۱۰ درجه سانتی‌گراد افت کند، در این حالت گیاه دچار سرمازدگی شدید خواهد شد که از بارزترین نشانه‌های آن ریزش شدید گل و ترکیدگی کلروفیل در ساختار اندام سبز است.
اگر در کشت گلخانه‌ای، در طول ۲۴ ساعت (یک شبانه‌روز) اختلاف دما بالای ۱۵ درجه سانتی‌گراد باشد، جذب از ریشه عملاً متوقف می‌شود. وقتی میزان مواد جذب شده به گیاه افت پیدا می‌کند، گیاه برای اینکه بتواند خودش را حفظ کند، اولین کاری که انجام می‌دهد، حذف گل‌های موجود روی بوته است (ریزش گل). علت اصلی این کار، عدم توان گیاه برای تبدیل این گل‌ها به میوه و بزرگ کردن آنهاست.
اثر رطوبت نسبی محیط بر ریزش گل و میوه
هر محصولی برای رشد و تولید عملکرد مورد انتظار به رطوبت نسبی مشخصی نیاز دارد که در مورد محصولات گلخانه‌ای با مدیریت صحیح گلخانه می‌توان رطوبت نسبی مورد نیاز و ایده‌آل محصول را تامین نمود. هوای بسیار خشک یا مرطوب می‌تواند در لقاح گل‌ها اختلال ایجاد کند و موجب شود گرده نتواند به درستی شکوفه را بارور کند و منجر به خشک شدن و ریزش گل شود.
اثر تغذیه گیاهی بر ریزش گل و میوه
براساس نتایج تحقیقات، عدم تعادل مواد غذایی در گیاه می‌تواند به عنوان یک عامل تنش‌زا برای گیاه در نظر گرفته شود که ریزش گل و میوه را به دنبال خواهد داشت. کمبود عناصر غذایی در گیاه می‌تواند باعث ریزش گل و میوه شود که استفاده از کودهای کشاورزی با کیفیت در زمان و مقدار مناسب در قالب یک برنامه کوددهی می‌تواند میزان این ریزش را کاهش دهد.
مرحله گلدهی به نوعی حساس‌ترین مرحله در طول دوره رشد و توسعه گیاه است، چرا که در این مرحله گیاه از فاز رویشی به فاز زایشی وارد می‌شود. به‌طورکلی هر کودی در ساختار گیاه باعث تقویت یا بروز یک حالت می‌شود، کودهای با درصد نیتروژن بالا عمدتاً باعث افزایش رشد طولی و افزایش سبزینگی در گیاه می‌شوند.
زمانی که گیاه می‌خواهد وارد فاز گلدهی شود، رشد طولی به حداقل خودش می‌رسد. اگر در این مرحله، از کودهای با درصد نیتروژن بالا استفاده شود، دقیقاً مثل این است که به گیاه فرمان رشد طولی داده می‌شود و این یعنی ریزش گل‌ها یا گل‌سوزی. عدم کاربرد ترکیبات حاوی روی و بور برای تلقیح بهتر و گل انگیزی بیشتر در بوته‌ها نیز یکی دیگر از دلایل بروز این عارضه می‌باشد.
اثر آبیاری نامناسب بر ریزش گل و میوه
از عوامل مهم مدیریتی تاثیرگذار در ریزش گل و میوه گیاهان، آبیاری است. مدیریت مناسب آبیاری برای جلوگیری از ریزش در گیاهان حیاتی است. حداکثر عملکرد محصولات با آبیاری کافی و انجام آن در زمان مناسب به دست می‌آید.
هدف از آبیاری فراهم کردن آب کافی برای ریشه تا حدی است که مانع رسیدن اکسیژن به ریشه‌ها نشود. آبیاری بسته به سیستم کاشت محصول، نوع رقم مورد کشت، بافت خاک و شرایط اقلیمی متفاوت است.
در مرحله گلدهی و تشکیل میوه، میزان نیاز به آب به طور معنی‌داری افزایش می‌یابد. عدم تامین آب کافی برای گیاهان باعث می‌شود گیاه در شرایط تنش خشکی قرار گیرد.
گیاه برای حفظ برگ‌های غذاساز و شاخه‌ها و زنده‌مانی خود، گل‌ها و بخصوص میوه‌ها را حذف می‌کند. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که کمبود آب به کاهش عملکرد، کاهش سرعت فتوسنتز، توقف رشد گیاهان، عدم تولید گل، سقط گل، توسعه آهسته میوه، تولید میوه‌های کوچک و بی‌کیفیت منجر می‌شود.
آبیاری بیش از اندازه گیاه نیز می‌تواند مشکلاتی را به وجود آورد که موجب ریزش گل‌ها شود. از جمله اثرات منفی آبیاری بیش از اندازه می‌توان به شیوع بیماری‌های قارچی اشاره کرد.
اثر تولید بیش از حد گل بر ریزش گل و میوه
تشکیل تعداد بیش از حد گل و میوه در بوته نیز یکی دیگر از علل ریزش آنها می‌باشد و گیاه نمی‌تواند همه آنها را تغذیه کند. در واقع میزان عناصر غذایی که در دسترس گیاه قرار دارد جوابگوی نیاز گل‌ها یا میوه‌ها نیست و با توجه به تعداد گل یا میوه بسیار زیاد، بوته توانایی حفظ تمامی گل‌ها و یا بزرگ کردن همه میوه‌ها را ندارد و بصورت خودتنظیمی مجبور به ریزش تعدای از گل‌ها یا میوه‌ها می‌شود.
به عبارت دیگر هرگاه در گیاه تعداد مخزن (میوه یا گل) بیشتر باشد گیاه با محدودیت منبع (اندام‌های فتوسنتزکننده از جمله برگ) مواجه می‌شود و مواد فتوستزی تولید شده توسط منبع جوابگوی نیاز مخزن نیست و طبیعتاً مواد فتوسنتزی کمتری به مخزن (همان گل یا میوه) اختصاص می‌یابد که نتیجه این عمل ریزش گل یا سقط میوه‌ها است.
اثر آفات و بیماری‌ها بر ریزش گل و میوه
ضعف گیاهان بر اثر خسارت آفات و بیماری‌ها در بسیاری از مواقع منجر به ریزش گل و میوه می‌شود. متاسفانه چرخه زندگی بسیاری از آفات و بیماری‌ها طی فصل رشد و از زمان کاشت تا برداشت گیاهان ادامه دارد و اگر این عوامل تنش‌زا مدیریت نشوند، دائماً باعث آسیب به گیاه و ریزش گل‌ها و میوه‌ها می‌شوند.
در واقع ریزش گل‌ها و میوه‌ها در زمان حمله آفات و یا بیماری‌ها یک مکانیسم دفاعی است که درخت منابع آلودگی را حذف می‌کند تا آسیب به سایر بخش‌ها منتقل نشود. از طرف دیگر حمله آفات و بیماری‌ها به گیاه موجب ضعف گیاه می‌شود و در این شرایط گیاه ضعیف شده قادر به حفظ تمامی گل‌ها و میوه‌هایی که تولید کرده نیست.
اثر شوری بر ریزش گل و میوه
شوری یکی دیگر از دلایل گل‌سوزی در انواع کشت‌های گلخانه‌ای و فضای باز است. اصلی‌ترین عامل شوری استفاده غلط از کودهای شیمیایی است، پس اگر نحوه استفاده از انواع کودها مخصوصاً کودهای شیمیایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم درست نباشد، به دلیل تجمع بنیان شوری در اطراف ریشه و مشکل در تأمین مواد کودی مورد نیاز گیاه، کشت دچار گل‌سوزی خواهد شد.
اثر تراکم بالای کشت بر ریزش گل و میوه
عملکرد محصول در واحد سطح با بالا رفتن تراکم گیاه تا آستانه معینی تمایل به افزایش داشته و پس از آن به علت رقابت بین گیاهان بر سر آب، نور، عناصر غذایی و … روند کاهشی در پیش می‌گیرد.
تراکم بیش از حد استاندارد معمولاً موجب ریزش گل و میوه و کاهش عملکرد می‌شود. در حالی‌که تراکم کم نیز عملکرد و نهایتاً سودآوری را کاهش می‌دهد. تراکم بیش از حد گیاهان باعث هم‌پوشانی بوته‌ها بر یکدیگر شده و در نتیجه نفوذ نور و جریان هوا به داخل گیاه کاهش یافته و نهایتاً کمرنگ شدن میوه‌ها و توسعه بیماری‌ها را به دنبال خواهد داشت.
همچنین افزایش تراکم موجب کاهش نفوذ نور به داخل کانوپی می‌شود که در این شرایط سطح فتوسنتز کننده گیاه کاهش می‌یابد و در نهایت با کاهش غذاسازی و انتقال آن به گل‌ها و میوه‌ها شاهد ریزش گل‌ها و میوه‌ها خواهیم بود.
اثر تعداد روزهای ابری بر ریزش گل و میوه
کشت گیاهان باید به گونه‌ای باشد که بهترین دسترسی را به نور خورشید داشته باشند. بهترین در اینجا به معنای بیشترین نیست و نور باید به اندازه باشد، نور خورشید بیش از اندازه و یا کمتر از نیاز گیاهان منجر به ریزش گل و میوه خواهد شد.
نور خورشید به عنوان یک منبع طبیعی، عامل مهمی در کشاورزی است که به طور نامحدود و بدون هزینه، توسط خورشید عرضه می‌شود. اما برخی پدیده‌ها مانند ابری بودن هوا، باعث ایجاد محدودیت در دسترسی به این منبع مهم می‌شوند.
این موضوع برای کشت در محیط‌های کنترل شده مانند گلخانه‌ها که معمولاً محصول خارج از فصل هم تولید می‌کنند بسیار حائز اهمیت است. در ایران، ابرناکی هوا در فصل‌های بارندگی باعث کاهش نور طبیعی و در نتیجه کاهش تولید گل و میوه می‌شود.
تعداد ساعات ابری در همه نقاط کشور یکسان نیست و بستگی به شرایط اقلیمی و عرض جغرافیایی منطقه دارد. از اینرو بایستی در مکانیابی گلخانه‌ها به تعداد ساعات آفتابی مناطق توجه شود.
در غیر این صورت، احتمال دارد که سرمایه‌گذاری در گلخانه در مناطقی که دارای ساعات ابری زیاد و کمبود نور طبیعی است، فاقد توجیه اقتصادی باشد. به‌طور کلی، در این خصوص نیاز است کـه حساسیت محصولات گلخانه‌ای نسبت بـه شرایط ابری در زمان‌ها و مکان‌های مختلف مورد توجه قرار گیرد.
اثر وزش باد بر ریزش گل و میوه
افزایش ناگهانی دما به همراه رطوبت نسبی پایین هوا در کنار وزش باد می‌تواند برای گیاهان کشت شده در فضای باز خطرناک باشد و ممکن است ریزش گل و میوه را در آنها تسریع نماید.
اثر جمع‌آوری دیرهنگام میوه‌ها بر ریزش گل و میوه
جمع‌آوری به موقع میوه‌های رسیده ضروری است، اگر میوه‌ها دیر برداشت شوند علاوه بر اینکه بازارپسندی میوه‌ها به شدت کاهش می‌یابد باعث می‌شود که بخشی از مواد غذایی ساخته شده توسط گیاه به میوه‌های رسیده اختصاص یابد و در این شرایط اجازه رشد به تخمدان‌های جوان داده نمی‌شود و ممکن است منجر به ریزش آنها شود.
بنابراین با برداشت به موقع میوه‌های رسیده، ما از افزایش تعداد مخزن‌ها (میوه‌ها) جلوگیری می‌کنیم و مواد غذایی حاصل از فتوسنتز جاری گیاه به میزان بیشتری به گل‌ها و میوه‌های کوچک اختصاص می‌یابد.
