از کاشت و داشت تا بازار گیاه به لیمو

به لیمو درختچه ای است خزان پذیر از خانواده ی شاهپسند که ارتفاع درختچه این گیاه ۵/۱ تا ۲ متر بوده که گاهی بیشتر هم می شود. ارتفاع این گیاه به ۳ تا ۵ متر نیز می رسد. این گیاه دارای ساقه دراز، زاویه دار و منشعب می باشد.

معرفی به لیمو

نام علمی این جنس به افتخار دکتر اوگوست لیپی جهانگرد فرانسوی که به آمریکای جنوبی مسافرت نموده و این نبات را به خود به اروپا برده، گذارده شده است.جنس Lippia دارای بیش از ۲۰۰ گونه است که در این بین L.citriodora دارای اهمیت ویژه ای می باشد.

برگ های این گیاه به صورت کشیده و به رنگ سبز کمرنگ دیده می شوند و بصورت دسته های سه تایی بر روی ساقه قرار می گیرند. برگهای ساده سرنیزه ای به طول ۷ تا ۱۰ سانتی متر با قاعده گره ای ، خشن، کامل ، فراهم ، مجتمع به تعداد ۳ یا ۴ تایی و به رنگ سبز روشن دارد .

گلهای این گیاه به رنگ بنفش کمرنگ (ارغوانی رنگ پریده) بصورت گل آذین پانیکول (بصورت خوشه های باریک) در انتهای ساقه (گل آذین انتهایی) وجود دارند.

نیازهای اکولوژیکی

به لیمو، بومى آمریکاى جنوبى بوده و به طور طبیعى رویش آن در شیلى، پرو و آرژانتین گزارش شده است. امروزه به علت زیبایى و عطر دلپذیرى که دارد در غالب نواحى گرم و معتدل مانند نواحى مدیترانه اى اروپا پرورش مى یابد. در ایران هم نمونه هایى از آن را آورده و در استان هاى شمالى و باغ ها کشت داده اند.گونه های بومی ای نیز از جنس Lippia در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری کشورمان وجود دارند.

این درختچه به سرمای چند درجه زیر صفر (به لیمو گیاهی است که تا (۵-) درجه سانتیگراد تحمل کند)حساس است و در شمال کشور در هوای آزاد بخوبی رشد می کند و در نقاط سردسیر در گلخانه نگهداری می شود.

دمای هوا

به لیمو برای رشد به هوای گرم، نور فراوان و رطوبت بالا نیاز دارد و به سرما حساس است. برای رشد به خاک‌هایی با بافت سبک و لومی و عمیق با زهکشی خوب نیازمند است و pH خاک مناسب برای این گیاه ۶.۵ تا ۷ ذکرشده است.

در واقع به آب و هوای آفتابی ، ملایم و مصون از بادهای شدید نیاز دارد.

به لیمو در مناطق آب و هوایی گرم و مرطوب و در مناطقی که از بادهای گرم و سوزان تابستان در امان باشد، رشد و نمو می‌کند.

در ایران آنرا می توان در جنوب فارس، شمال هرمزگان، جنوب غربی استان مرکزی، شمال خراسان، جنوب مازندران، مرکز گلستان و شرق گلستان کشت دارد.

مطالب مرتبط:
نیازهای آبی گیاه زعفران
روشهای پیشگیری غیر شیمیایی و مبارزه با علف هرز انگلی گل جالیز
نبود بازار مشخص برای صادرات زیره اصلی‌ترین مشکل کشاورزان تایبادی
همه چیز در مورد گیاه پر سود ،آلوئه ورا
از کاشت تا بازار گیاه به لیمو
کشت و پرورش گیاه آویشن
آشنایی با روش کاشت بامیه
آشنایی با کاشت ، داشت و برداشت زیره سبز

کاشت و تکثیر

برخلاف تصور بسیاری از تولید کنندگان که هنوز اقدام به تولید به لیمو نکرده اند این می آید که به لیمو نیز مانند سایر گیاهان دارویی با بذر یا نشای علفی تکثیر یا کشت و کار می شود. این در حالی است که به لیمو گیاهی چند ساله و چوبی و درختچه ای می باشد و بایستی توجه کرد که فاصله کشت و کار این گیاه دارویی درختچه ای با سایر گیاهان دارویی علفی چند ساله فرق دارد. به لیمو را اغلب با نهال ریشه دار یا معروف به قلمه ریشه دار کشت و کار می کنند.

تکثیر

جنسی: این گیاه به علت عدم جوانه زنی بذور، با بذر تکثیر نمی شود.

غیر جنسی: تکثیر غیر جنسی از طریق قلمه، خوابانیدن و پاجوش است.

قلمه گیری

معمولاً تولید کنندگان نشا با داشتن پایه های مادری و تهیه چوب تازه از آنها اقدام به تکثیر آن می کنند. بدین صورت که قلمه های تازه گرفته شده از پایه مادری را در بستر مناسب و شرایط کنترل شده می کارند و با تنظیم رطوبت و دما و استفاده از برخی هورمون های محرک ریشه زایی آنها را ریشه دار می کنند.

بستر مناسب

یک جعبه کوچک یا گلدانی که ارتفاع زیادی نداشته باشد، انتخاب کنید.

ماسه را با آب جوش بشویید، تا ضدعفونی شود. ضمناً موادی به نام قارچ کش وجود دارد که می توان به وسیله آن ماسه را ضدعفونی کرد.

قلمه زدن به لیمو

زینِب (ZINEB) نوعی ماده شیمیایی است که برای این منظور می تواند مورد استفاده قرار گیرد. ضدعفونی ماسه از پوسیدگی قلمه ها و ابتلای آنها به بیماریهای قارچی جلوگیری می کند.

تکثیر به وسیله قلمه زدن بدین صورت است که شاخه های جوان گیاه را که در آغاز رویش طولی دارند از ساقه قطع می کنند و پس از جدا نمودن برگها آنها را به صورت قلمه در آورده و در نهالستان که زمین آن قبلاً آماده گردیده، می کارند. توسط آبیاری که بطور مرتب از قطعه زمین نهالستان بعمل می آید، قلمه ها تدریجاً در پائیز ریشه دار می شوند و بر اثر رشد و نمو آمادگی انتقال به زمین زراعتی را پیدا می کنند.بهتر است جهت ریشه دار شدن قلمه ها، آنها را مدتی در زیر سایبان قرار دهیم.

هم چنین قلمه گیری یا خوابانیدن را می توان از بعد از بهار در خزانه یا در صورت شرایط مساعد هوا در فضای آزاد انجام داد. البته قلمه گیری در اواخر پاییز توصیه شده که زمان مناسبی است و کاهش هزینه را در بر دارد، زیرا با یک پوشش پلاستیکی بستر قلمه گیری ابتدایی می توان گیاه را تکثیر کرده و برای اول بهار به رشد مطلوب برسانیم. قلمه بعد از ۳ تا ۴ ماه از زمان قلمه گیری آماده انتقال به زمین اصلی است.

آماده سازی زمین به لیمو

زمین زراعتی باید کم و بیش آفتابگیر و قابل نفوذ و دارای رطوبت کافی باشد و قبلاً آنرا به عمق ۵۰-۴۰ سانتی متر بخوبی شخم زده باشند. در غیراینصورت ریشه های گیاه نمی توانند به سهولت در داخل خاک نفوذ کرده و رطوبت لازم را بدست آورند. برخی نیز معتقدند که دو مرتبه دیگر باید زمین شخم زده شود که آخرین دفعه آن به منظور وارد کردن انواع کودها به درون خاک است. نیاز اصلی غذایی ۲۰۰-۱۵۰ کیلوگرم کود ازته، ۳۰۰-۲۵۰ کیلوگرم کود فسفر و ۱۰۰-۸۰ کیلوگرم در هکتار کود پتاس می باشد که کودها را قبل از کشت به خاک افزوده و شخم می زنیم.

فواصل کشت

فواصل کشت در اسلونی با بهترین مواد موثره cm ۴۰*۴۰ توصیه شده است که در هر ۱۰۰ متر مربع میتوان ۸/۱۱ کیلوگرم برگ خشک و ۳/۱۱۹ میلی لیتر اسانس به دست آورد که با این فواصل حدود ۶۲۵۰۰ قلمه نیاز می¬باشد. اما در کشت مکانیزه و استفاده از حداقل ادوات کشاورزی و تحقیقات دیگر فواصل کشت ۱۲۰-۵۰*۸۰-۴۰ در نظر گرفته اند که قلمه مورد نیاز حدود ۱۷۰۰۰ تا ۳۱۵۰۰ قلمه است.

• در بعضی منابع نیز فواصل کاشت بر حسب سانتی متر ۱۲۰-۸۰×۵۰-۴۰ گزارش شده است.
• برای صرفه‌جویی بیشتر در آبیاری بهتر است به صورت آبیاری قطره‌ای انجام شود سیستم آبیاری را بصورت فارو، قطره نیمه متحرک انجام داد.
• سیستم کشت بصورت فارو می‌باشد که در این حالت فاصله ردیف‌ها را حدود ۱۰۰ و فاصله گیاهان روی هر ردیف را حدود ۵۰ سانتی‌متر در نظر می‌گیرند.
• برای کشت یک هکتار به‌لیمو حدوداً به ۲۰۰۰۰ قلمه مناسب نیاز است.

انتقال قلمه ریشه دار به زمین اصلی

• کشت به‌لیمو بصورت بهاره می‌باشد و انتقال نشاءها به مزرعه اصلی در اردیبهشت ماه انجام می‌شود.
• زمان کاشت قلمه ریشه دار در زمین اصلی بعد از خطر یخبندان بهاره است که باید توجه داشت به لیمو به انتقال بسیار حساس است و بهتر است بعد از گلدانی کردن و یا داشتن امکانات بعد از یکسال از قلمه گیری آنها را به زمین اصلی منتقل کنیم.
• قبل از انتقال قلمه های ریشه دار به زمین زراعتی آنها را از ناحیه یک سانتی متری یقه قطع می کنند و ریشه های طویل گیاه را نیز کوتاه می نمایند تا با این عمل ریشه های جانبی سریعتر آمادگی رویش پیدا کنند.

• گیاه به انتقال حساس است و ممکن است پس از انتقال برگهای آن خزان کند ولی مجدداً برگهای جدید ظاهر می‌شوند. نکته مهم این است که به محض خروج نشاء‌ها از بستر گلخانه بلافاصه باید در زمین اصلی کشت شوند.
• عمل انتقال آنها در این هنگام باید با دست به خوبی صورت گیرد که پس از وارد کردن به داخل خاک قسمتی از خاک بر اثر فشار انگشتان بر روی گیاه ریشه دار و عاری از ساقه به حالت فشرده در آید. قلمه های تازه کشت در مزرعه بسیار حساس هستند و باید منظم آبیاری گردند تا در مراحل اولیه انتقال به مزرعه دچار تنش بیش از اندازه تحمل نشوند.

روش ازدیاد گیاه دارویی به لیمو به روش قلمه

• ابتدا در اواسط فصل رویشی شاخه های سالم و حدوداً ۱۵ سانتیمتری به لیمو را از گیاهان مادری جدا می کنیم. بایستی از شاخه هایی استفاده کنیم که دارای برگ های سالم و بزرگ می باشند. این ویژگی باعث افزایش بهره وری قلمه ها خواهد شد. شاخه های مورد نظر از زیر گره برگی جدا خواهند شد. محل جدا کردن ساقه جهت قلمه زدن بسیار اهمیت دارد این عمل باعث افزیش گیرایی و ریشه دهی به خاطر وجود مریستم های خفته ریشه زایی در زیر گره برگی می شود.

• بعد از جاگذاری قلمه ها پوشش پلاستیکی را بر روی گلدان ها کشیده و آنها در مقابل نور غیر مستقیم قرار می دهیم. این عمل جهت افزایش رطوبت محیط اطراف قلمه ها می باشد.
• بسترهای حاوی قلمه ها هر روز بایستی آبیاری گردند. بدین منظور هر روز در زمان مشخصی پوشش پلاستیکی را کنار زده و پس از آبیاری دوباره پوشش را ایجاد می کنیم. در سیستم های آبیاری قطره ای نیازی به این کار نمی باشد. بهترین روش آبیاری برای ریشه دار کردن قلمه های به لیمو سیستم میست یا مه پاشی می باشد.

مراقبت و نگهداری

چون این گیاه در مقابل حرارت حساسیت دارد، آبیاری زمین زراعتی مخصوصاً در فصول گرم امری الزامی است. نیاز آبی به‌لیمو نسبتاً زیاد است و به توجه به گرمای هوا حدوداً هر ۶ روز یکبار و گاهی هر ۳ تا ۵ روز باید آبیاری انجام شود.مبارزه با علفهای هرز نیز می‌تواند بصورت مکانیکی انجام می گیرد.

در پائیز و زمستان پس از انجام اعمال ضروری و برای نگهداری گیاه از عوامل نامساعد محیط خارج و جلوگیری از سرمازدگی ریشه سطح زمین کشت را با قشری از برگهای خشک و کاه و کلش می پوشانند و سپس در بهار آنها را از روی قلمه ها خارج می سازند. برخی برای پوشش و محافظت گیاه در زمستان از کود دامی استفاده می کنند. ریشه ها در زمستان وقتی به رشد خود ادامه می دهد که مالچ ضخیم آلی روی آن را بپوشاند.

اگر گیاه دچار سرمازدگی شد، با آبیاری و کوددهی مناسب و به موقع می توان امیدوار به جوانه زنی تاخیری گیاه بود.

آفات به لیمو در گلخانه

به لیمو گیاه بسیار حساسی می باشد. برگ های ظریف آن اغلب مورد هجوم دو نوع آفت قرار می گیرد. پروانه سفید گلخانه و کنه تار عنکبوتی از مهمترین آفات گلخانه ای گیاه به لیمو در گلخانه به شمار می آیند. مبارزه با هر کدام از این آفات به دلیل حمله به بافت سبز برگ و کاهش کارایی فتوسنتز بسیار با اهمیت و ضروری می باشد.

به لیمو به آب و هوای مرطوب نیاز دارد. این گیاه تا دمای ۱۰ درجه سانتی گراد را تحمل می کند. کلاً در زمستان رشدش تقلیل می یابد و دوباره در بهار به رشد خود ادامه می دهد. هرس بهاره خیلی خوب می باشد.به لیمو به غرقابی شدن نسبتا حساس ا ست. بیماری خاصی برایش گزارش نشده است.

برداشت و خشک کردن

کشت این گیاه به صورت چندساله صورت می‌گیرد. قسمت مورد استفاده، سرشاخه و برگ این گیاه است که در همان سال اول کشت و بعد از سه تا چهار ماه از رشد این گیاه می توان برداشت را به صورت اصولی و دقیق انجام داد.

زمان جمع‌آوری گیاه ۲ تا ۳ بار در سال و معمولاً در ماههای خرداد و مرداد و مهر صورت می گیرد که تعداد دفعات برداشت با توجه به شرایط تغییر می کند.

بیشترین مواد معطر گیاه در زمان گلدهی است و برداشت از برگهای بالایی بهتر است صورت گیرد. برگها را باید در هوای آفتابی که بیشترین اسانس و عدم وجود شبنم است، برداشت نمود. برداشت بصورت هرس شاخه‌های گیاه می‌باشد و باید از شکسته شدن برگها در هنگام عملیات برداشت جلوگیری شود.

پس از جمع آوری محصول شاخه های برگدار گیاه را قطع می نمایند و سپس آنها را به طور طبیعی به صورت دسته و به وضع آویخته در انبارهای مخصوص قرار می دهند، به نحوی که جریان هوا در آن محل برقرار باشد و یا باید پس از برداشت بلافاصله در خشک کن های مصنوعی با دمای حداکثر ۳۵ درجه سانتیگراد خشک شوند. پس از خشک شدن، برگها را از شاخه ها جدا می نمایند. جهت بدست آوردن اسانس معمولاً از برگهای تازه و سرشاخه های جوان استفاده به عمل می آید.