سیستم‌هاى آبیاری عقربه‌اى یا دورانى ،مزایا و معایب
سیستم‌هاى آبیاری عقربه‌اى یا دورانى یا آبفشان دوار که به سیستم سنتر پیوت (Center-pivot irrigation) نیز معرف است یکی از روشهای بسیار معمول در آبیاری زمینهای بزرگ و مکانیزه می باشد.
سیستم‌هاى آبیاری عقربه‌اى یا دورانى
سیستم‌هاى آبیاری عقربه‌اى یا دورانى از این نظر با سایر سیستم‌هاى آبیارى بارانى تفاوت دارند که در آنها منبع آب در مرکز زمین قرار مى‌گیرد و یک لاترال حول نقطه مرکزى در گردش است.
نتیجه اینکه آبپاشهایى که در انتهاى لاترال قرار دارند با سرعتى به مراتب زیادتر از آبپاشهایى که در نزدیک نقطه مرکزى قرار گرفته‌اند مى‌چرخند.
براى این که آب در حد مطلوبى پخش شود انواع سیستم‌هاى عقربه‌اى طراحى شده است. در بعضى فشار آب زیاد و با آب‌پاش‌هاى نوع ضربه‌اى کار مى‌کنند و در برخى دیگر فشار کم و آبپاشها از نوع پاششى است.
گاهى درسیستم‌هاى عقربه‌اى در انتهاى لاترال یک عدد آبپاش بزرگ به نام تفنگ انتهایى) نصب مى‌شود تا سطح زیادترى را آبیارى نمایدو. چون این آبپاش با قطر نسبتاً بزرگ است مى‌بایست فشار آب در آن زیاد باشد.
سیستم‌هاى آبیاری عقربه‌اى یا دورانى به دو دسته بسیار مهم تقسیم مى‌شوند که عبارتند از:
– سیستم عقربه‌اى با فاصله متغیر
در سیستم سنتر پیوت با فاصله ی زیاد با فاصله متغیر نازل‌هایى به‌کار برده مى‌شود که دبى در آنها مساوى است و لذا اختلاف میزان پخش آب از طریق تغییر فاصله بین آنها تأمین مى‌شود. در این سیستم ها سطح پاشش و قطر آبپاشها کوچک‌تر هستند.
– سیستم عقربه‌اى با فاصله ثابت
در این نوع سیستم ها فاصله بین آبپاشها ثابت است و براى اینکه مقدار پخش آب مساوى باشد ترکیبى از فشار و آبپاشهایى که قطر متفاوت دارند به‌کار برده مى‌شود.
در سیستم عقربه ای با فاصله ثابت در مقایسه با سایر سیستم‌ها آب‌پاش‌هاى بزرگ‌ترى استفاده مى‌شود و لذا فشار آب نیز باید زیادتر باشد.
در سیستم سنتر پیوت باید پارامتر هایی زیر مورد توجه قرار گیرد :
یکنواختى پاشش
کفایت مقدار آبیاری
تلفات تبخیر و باد
مزایای سیستم آبیاری عقربه ای
-راندمان آبیاری را تا حدود ۹۰ درصد افزایش می دهد. که با این افزایش راندمان سطح زیر کشت نیز به همان نسبت افزایش یافته و سود بیشتری نصیب کشاورز می شود.
-آبیاری عقربه ای میتواند سطح وسیعی از اراضی را با شعاع بسیار زیاد آبیاری کند.
-یکنواختی آبیاری : این سیستم آب را بطور یکسان در تمام نقاط مزرعه پخش می کند در نتیجه محصول در تمام نقاط مزرعه بطور یکنواخت رشد کرده و عملکرد آن در هر هکتار افزایش می یابد .
-به شکل کاملاً اتوماتیـک و تنها با بکارگیری قسمت ناچیزی از نیروی هیـدرولیکی تـأمین شـده توسـط مکـانیزم پمپـاژ (جهت جابجایی) آبیاری می کند.
د-ر مقایسه با سیستم آبیاری بارانی ثابت به لوله وآبپاش کمتری نیازدارد.
-به نیروی انسانی کمی برای آبیاری نیاز دارد و هزینه کارگری را کاهش می دهد.
-راه اندازی و استفاده از این سیستم بسیار راحت است و نیاز به دانش و تخصص خاصی ندارد.
-نیاز به تسطیع اراضی وجود ندارد. آبیاری عقربه ای توانایی بالا رفتن از عوارض زمین رادارد بنابر این نیازی به تسطیح مزرعه نیست .
-قابلیت استفاده از مواد شیمیایی همراه با آبیاری وجود دارد. با توجه به این که این سیستم دارای مخزن ، همزن و پمپ تزریق مواد شیمیایی می باشد ، با استفاده از آن می توان عملیات کود پاشی و سمپاشی را بطور همزمان با آبیاری و در حداقل زمان انجام داد .
معایب سیستم آبیاری عقربه ای
آبیاری دایره ای
بزرگترین عیب سیستم‌هاى بارانی عقربه‌اى این است که مساحت آبیارى شده در آنها دایره‌اى است و لذا گوشه‌هاى زمین بدون کشت باقى مى‌ماند.
برای مثال اگر یک قطعه زمین مربع شکل به مساحت ۶۵ هکتار داشته باشیم با روش آبیارى بارانى عقربه ای تنها ۵۱ هکتار آن (۷۹درصد) آبیارى مى‌شود.
برای رفع این مشکل برخى از سیستم‌هاى سنتر پیوت در انتهاى لوله فرعى مجهز به لوله فرعى گوشه‌پاش (Catch Corner) یا آبپاش تفنگى هستند که هنگام رسیدن لوله به گوشه‌هاى زمین عمل نموده و بخشى از این گوشه‌ها آبیارى مى‌کند.
اما باز هم این عیب به‌صورت کامل رفع نشده است. براى این‌منظور سعى مى‌شود در اراضى وسیع از انواع آرایش‌ها استفاده شده و یا اینکه فاصله بین دایره‌ها با دستگاه‌هاى کوچک‌تر آبیارى شود.
انواع آرایش در سیستم‌هاى عقربه‌اى برای رفع این مشکل :
۱) آشیانه‌اى با وسعت یکسان
۲)مخلوط با وسعت متفاوت با زمین نیم دایره اى
۳)غیر آشیانه اى
با این حال تقسیم بندی سیستم های عقربه ای ممکن است آبرسانى توسط لوله‌هاى اصلى را با مشکل مواجه کند .
آنچه که باید در آرایش سیستم‌هاى عقربه‌اى مورد توجه قرار گیرد طول لوله اصلى آبرسانى است که باید در آنها به حداقل برسد.
برای هر نوع خاکی مناسب نیست
از آنجایی که سرعت خطى آبپاشهایى ک در انتهاى لوله فرعى قرار دارند نسبت به آب‌پاش‌هاى نزدیک مرکز زیادتر است براى یکنواختى پخش آب در سطح مزرعه باید حجم آب خروجى از آنها بسیار زیاد باشد.
این ممکن است باعث ایجاد رواناب درسطح مزرعه شود. به‌همین دلیل سیستم آبیارى دورانى بیشتر مناسب زمین‌هاى شنى که قابلیت نفوذ آنها زیاد است مى‌باشد.
هزینه ی اولیه ی بالا
هزینه اولیه آبیاری بارانی عقربه ای بیشترازسیستم های متحرک ونیمه متحرک است.قسمت قابل توجهی ازاین هزینه صرف اتوماتیک کردن سیستم می شود.
اگر این سیستم آبیاری به درستی طراحی و اجرا نشود سرمایه گذاری سنگین اولیـه نـه تنهـا سودی را نصیب کشاورز نخواهد کرد، بلکه در برخی موارد، تلفات محصول ناشی از عدم یکنـواختی پخـش، زیـان مالی هنگفتی را به صاحبان سیستم تحمیل خواهد نمود.
سایر مطالب
سیستمهای آبیاری و آشنایی با انواع آن
سیستم آبیاری زیر سطحی چیست و چه محاسن و معایبی دارد؟
مشکلات فنی احتمالی موجود در سیستم آبیاری عقربه ای
ضد آب نبودن الکتروموتورها
نداشتن حفاظ
نیم سوز شدن الکترو موتور ها
طراحی نامناسب آبپاشهای مجاور الکتروموتورها
مقاومت ناکافی مهارها در مقابل کشش ایجاد شده در بال
کم شدن قوس بالها
می تواند از جمله مشکلات فنی موجود در دستگاه باشد.
چرا در ایران سیستم های آبیاری عقربه ی به طور گسترده مورد استفاده قرار نمی گیرد؟
بیشتر زمین های کشاورزی موجود در کشور زمینهای زراعی کوچک هستند و از طرف دیگر استفاده از تکنولوژیهای پیچیده دربخش کشاورزی همراه با اشکال است .
