گیاه دارویی بادرشبی
گیاه دارویی بادرشبی یا بادرشبو از خانواده ی نعناعیان است که نام علمی آن (Dracocephalum moldavica) است. اسانس بادرشبو، بویی معطر و مطبوع شبیه بادرنجبویه (نام علمی بادرنجبویه (Melissa officinalis) است و با بادرشبی متفاوت است.) .
گیاهشناسی گیاه دارویی بادرشبی:
بادرشبی گیاهی است علفی و یکساله، ریشه های آن دارای انشعابات زیادی است و عمق ریشه به ۲۰ سانتی متر هم می رسد. ساقه ی آن مستقیم و به ارتفاع ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی متر قد می کشد و به دلیل ترکیبات آنتوسیانینی به رنگ بنفش دیده می شود.
برگ ها به شکل متقابل و به اندازه ی ۲ تا ۳ در ۱ تا ۲ سانتی متر دیده می شوند، رنگ برگ ها سبز تیره است و در حاشیه ی آنها بریدگی های دندانه داری وجود دارد. گل ها به رنگ بنفش تیره مایل به آبی و بندرت سفید دیده می شود.
نیازهای اکولوژیکی گیاه دارویی بادرشبی :
بادرشبی تقریباً در هر اقلیمی قادر به رشد است. در مناطق کم آب هم میتوان بادرشبی را کشت کرد، اما برای افزایش عملکرد مواد موثره باید آب کافی در دسترس گیاه قرار داد. این گیاه در خاک های سبک و شنی هم می روید اما خاک های با بافت متوسط برای کشت مناسب تر هستند.
روش کاشت گیاه بادرشبی:
آماده سازی خاک برای کاشت گیاه بادرشبی:
پس از برداشت محصول قبل، زمین را شخم متوسطی می زنند و پس از خرد کردن کلوخه ها با دیسک، زمین را تسطیح می کنند. اواخر زمستان، بستر را برای کشت بذر بادرشبو کاملاً آماده میکنند.
تاریخ و فواصل کشت گیاه بادرشبی:
زمان مناسب برای کشت بادرشبی، اواسط فروردین است. فاصله ی ردیف ها از یکدیگر ۶۰ تا ۷۰ سانتیمتر است. عمق بذر متفاوت است و به نوع خاک و شرایط آب و هوایی محل کشت بستگی دارد و بین ۲ تا ۳ سانتی متر است.
روش کاشت گیاه بادرشبی:
کشت بادرشبی از طریق بذر، و در زمین اصلی به صورت ردیفی انجام می شود. برای رشد سریعتر بادرشبی باید در بستر خاک، تراکم ایجاد شود؛ برای این منظور بستر سطحی خاک را غلتک سبکی می زنند.
توجه: بذرهای بادرشبی به مدت ۳ تا ۴ سال قوه رویشی مناسبی دارند. بذرها در ۱۰ درجه سانتی گراد جوانه می زنندو پس از ۱۲ تا ۱۵ روز همه ی آنها سبز می شوند. اولین گل ها اواخر بهار و اوایل تابستان ظاهر می شوند و تا ۵۰ یا ۶۰ روز نیز ادامه دارند.
تناوب کشت برای گیاه بادرشبی:
تناوب کشت بادرشبی با گیاهان صحیح بسیار مهم است و همواره باید تناوب کشت آن مورد توجه قرار گیرد. از آنجا که علف های هرز در رشد بادرشبی اختلال ایجاد می کنند.
در تناوب کشت باید از گیاهانی استفاده شود که علاوه براینکه مانع گسترش علف های هرز می شوند؛ سبب حاصلخیز شدن خاک نیز بشوند. برای این منظور غلات و گیاهان خانواده پروانه آسا گزینه های مناسبی برای تناوب کشت بادرشبی هستند.
روش داشت گیاه دارویی بادرشبی :
برگرداندن خاک بین ردیف ها، از زمان رویش گیاه تا زمانی که فواصل بین گیاهان بر اثر رشد گیاهان بسته شود؛ باید یک تا دو مرتبه انجام شود تا تهویه ی خاک تسهیل شود و رشد گیاهان تسریع شود.
مبارزه با علف های هرز گیاه بادرشبی:
در طول دوره ی رویش گیاهان، مبارزه با علف های هرز ضرورت دارد. قبل از کشت باید از علفکش اولیترف به مقدار ۳ تا ۴ کیلوگرم در هکتار استفاده کرد.
طریقه ی آبیاری گیاه بادرشبی:
آبیاری، تأثیر مطلوبی در رشد، عملکرد و کیفیت و کمیت مواد موثره بادرشبی دارد. ازین رو گیاهان باید به طور منظم و کافی آبیاری شوند.
پس از اولین برداشت، اگر گیاهان آبیاری شوند؛ کمبود نیتروژن خاک با آبیاری تأمین می گردد.
میتوان ۲ و یا حتی ۳ بار محصول را برداشت نمود. بادرشبی تا حدودی به آفات و بیماری ها مقاوم است.
روش کود دهی گیاه بادرشبی:
نیتروژن، نقش عمده ای در رشد و عملکرد بادرشبی دارد، مقدار نیتروژن مصرفی، معمولاً ۶۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار است که اوایل بهار بعنوان سرک در اختیار آن ها قرار می گیرد. این گیاه در طوا دوره ی رویش به مقادیر متوسطی از اکسیدفسفر و اکسید پتاس نیاز دارد.
سایر مطالب:
گیاه دارویی ختمی از کاشت تا برداشت
روش برداشت محصول بادرشبی:
بادرشبی در مرحله ی گلدهی از بیشترین مقدار ماده موثره برخوردار است. اگر گیاهان را برای استخراج اسانس کشت شده باشند، باید اواخر گلدهی، زمانی که یک سوم میوه ها سبز شده باشند؛ برای برداشت اقدام شود.
محصول را میتوان بوسیله ی داس در وسعت کم و یا بوسیله ی دستگاه در وسعت های زیاد برداشت نمود. گیاهان باید از فاصله ی ۳۰ تا ۳۵ سانتی متری سطح زمین برداشت شوند.
نکته قابل توجه در برداشت این است که جمع آوری ساقه های ضخیم و چوبی و همچنین برگ های خشک، کیفیت محصول را پایین میآورد و میزان مواد موثره را کاهش می دهد پس باید در برداشت دقت زیادی صورت گیرد.
نحوه ی خشک کردن گیاه بادرشبی:
اندام های هوایی برداشت شده در سایه یا بوسیله ی دستگاه های خشک کن الکتریکی خشک می شوند. نکته ی قابل توجه در استفاده از خشک کن های الکتریکی استفاده از دما هایی است که علاوه بر خشک کردن رطوبت گیاه، کیفیت مواد موثره را حفظ کنند.
دمای مناسب خشک کن های الکتریکی برای خشک کردن بادرشبی؛ دمای ۴۰ تا ۵۰ درجه است.
عملکرد گیاه بادرشبی:
عملکرد پیکر رویشی تازه بادرشبی، بین ۳ تا ۴ تن در هکتار است و نسبت اندام تازه به خشک شده ۴ تا ۵ به ۱ می باشد.
روش جمع آوری بذر بادرشبی:
اگر گیاهان برای استحصال بذر کشت شده باشند، اواسط تابستان (حدود پانزده مرداد ماه)، هنگامی که یک سوم بذرهای گل های تحتانی ساقه می رسند، زمان مناسبی برای برداشت بذر است.
باید دقت شود که دانه ها در زمان مناسبی برداشت شوند؛ هرچه دانه ها دیرتر برداشت شوند، عملکرد کمتری دارند. زیرا خشک شدن بیش از حد دانه ها موجب ریزش آن ها می شود.
برداشت در زمین های کوچک به شکل مکانیکی و با دست بوسیله ی داس انجام می شود و سپس با استفاده از یک خرمنکوب معمولی، بذرها را جدا کرده و بوجاری و تمیز می کنند؛ به طور متوسط در هر هکتار میتوان ۵۰۰ کیلوگرم تا ۱ تن بذر بادرشبی برداشت کرد.
اگر دانه های بادرشبی بیش از حد مورد نظر خشک شوند، شروع به ریزش می کنند، بهمین علت در برداشت بادرشبی باید دقت لازم را به خرج داد؛ چرا که هر یک روز تأخیر در زمان برداشت باعث ریزش بیشتر دانه ها می شود.
معمولا محصول (پیکر رویشی) بادرشبی را کشته ای کوچک به وسیله ی دست و با داس برداشت می کنند اما در مزارع زیر کشت وسیع بادرشبی برای برداشت دانه ها باید از خرمنکوب معمولی استفاده کرد.
که در این صورت بذرها بوسیله ی دستگاه بوجاری و تمیز می شوند. در هر هکتار زمین زیر کشت بادرشبی معمولاً ۵/۰ تا ۱ تن در هکتار می توان بذر برداشت کرد.
نحوه ی بهره برداری گیاه بادرشبی:
هم اکنون در بازار ایران هر کیلو بذر بادرشبی، به قیمت ۲۰۰ هزارتومان خرید و فروش می شود و هر لیتر عرق بادرشبی نیز به قیمت ۳۵ هزارتومان به فروش می رسد، هر کیلو گیاه خشک نیز به قیمت ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار تومان خریداری می شود.
همچنین با توجه به کاربردهای اسانس در زمینه های داروسازی، صنایع غذایی، آرایشی و بهداشتی؛ علارغم هزینه های صورت گرفته برای پرورش و برداشت بادرشبی، این گیاه صرفه ی اقتصادی خوبی دارد.
