کاربرد هورمون های گیاهی در کشاورزی

0

هورمون های گیاهی مواد آلی هستند که به مقدار کم در قسمت های مختلف گیاه تولید می شوند و در فاصله ای از محل سنتز اثر خود را نشان می دهند.

هورمون های گیاهی 

این مواد در فعالیت های بیولوژیکی همانند گلدهی، ریشه زایی، تشکیل و رشد میوه، بیدار شدن و خواب رفتن جوانه ها و بذرها، ریزش برگ و موارد مختلف نقش دارند.

تنظیم کننده های رشد، ترکیبات طبیعی و یا مصنوعی بوده که با تقلید از کار هرومون ها در میزان سنتز و محل اثر آنها تاثیر می گذارند. تمامی هورمون های گیاهی می توانند تنظیم کننده رشد باشند اما همه تنظیم کننده های رشد، هورمون بشمار نمی آیند.

هورمون های گیاهی

طبقه‌بندی هورمون های گیاهی 

بسته به ساختار شیمیایی آن‌ها، هورمون های گیاهی را در طبقه‌های مختلف می‌توان طبقه‌بندی کرد. هر طبقه‌ای از هورمون‌ها ساختار متفاوتی دارد. تحقیقات اولیه در مورد هورمون‌های گیاهی آن‌ها را به ۵ طبقه‌ی اصلی تقسیم‌بندی کرد:

  • اسیدآبسزیک
  • اکسین
  • سایتوکنین
  • اتیلن
  • مورفکتین ها

آبسیزیک اسید

آبسیزیک اسید یکی از مهم‌ترین مهارکننده‌های رشد گیاه است که می‌تواند در تمام‌ اندام‌های گیاه ساخته می‌شود و جابه‌جایی آن‌ها در بافت‌های آوندی انجام شود اما معمولاً در برگ‌ها تولید می‌شود و منشأ آن کلروپلاست ها است (مخصوصاً هنگامی‌که گیاهان تحت تنش هستند) .

قبل از آنکه خواص شیمیایی آن کاملاً شناخته شود تحت دو نام dormin و abscicin2 نامیده می‌شد. هنگامی‌که مشخص شد این دو ترکیب یکسان هستند، آبسیزیک اسید نامیده شد.

به علت اینکه در برگ‌های در حال ریزش یا تازه افتاده شده با غلظت‌های بالا یافت می‌شد اسید آبسیزیک نامیده شد. این هورمون همچنین باعث ریزش میوه‌ها و جلوگیری از رشد جوانه‌های انتهایی می‌شود.

کاربرد آبسایزیک در گیاه

۱-کمک به ریزش: بررسی ها نشان داده است که هورمون های دیگر بخصوص IAA )اسید اندول استیک) و اتیلن در کنترل ریزش با ABA عکس العمل متقابل دارند.


۲-کمک به خواب جوانه: اسید آبسیزیک عامل داخلی در ایجاد خواب جوانه های لااقل بعضی از گیاهان چوبی مناطق معتدل است.


۳-جلوگیری از سبز شدن بذر: اسید آبسیزیک اثر هورمون های جیبرلین و سیتو کنین را در کمک به سبز شده بذر خنثی می کند.


۴-کند ساختن رشد و پیری: اسید آبسیزیک رشد انواع بسیاری از بافتها و اندامهای گیاهی مانند برگها ، کولئپتیل ها، ساقه ها، محور زیرلپه ای و ریشه های را کند نموده. و پیری اندامهای گیاهی را به لحاظ تسریع و تجزیه کلرفیل به تاخیر اندازد.


۵-تسریع در تشکیل ریشه: اسید آبسیزیک با خنثی کردن اثر اثر جیبرلین که مانع ریشه زایی می شود باعث تسریع در ریشه زایی می شود.


۶-اثر درگل دادن: این هورمون در گیاهان روز بلند باعث توقف در گلدهی شده و در گیاهان روز کوتاه و دارای اثرات متفاوت می باشد.


کاربرد اسید آبسیزیک در باغبانی:

۱-در ریزش برگ ها و میوه ها رابطه با آکسین ها وجود دارد.


۲-خنثی کردن چیرگی انتهایی و جلوگیری از رشد جوانه های انتهایی در مواردی که بر اثر اسید آبسیزیک حاصل می گردد به دلیل اثر متقابل این ماده با آکسین می باشد.

۳-اسید آبسیزیک در گیاهانی که در طول روز کوتاه غده های خود را گسترش می دهند اثر مفیدی در تحریک غده زایی ایفاد می نماید.


۴- اسید آبسیزیک با سایتو کنین ها به دلیل اثر متقابل در یاخته های محافظ بسته شدن روزنه های را ایجاد می کند که هورمون تنش به هم دلیل به آن گفته می شود.

اکسین ها

هورمون های گیاهی آکسین اولین گروه هورمون های گیاهی هستند که کشف شدند و مورد استفاده قرار گرفته اند. ماهیت هورمونی آنها بطور مشخص در سال ۱۹۲۸ توسط وانت برای اولین بار مورد آزمایش قرار گرفت .

در کولئوپتیل یولاف از گیاهان تیره غلات نشان داده شده و در غلظت کمتر از ۱۰*۱مولار می توان به کار برد طبیعی ترین ترکیبی که در گیاهان شاخته شده است اسید ایندول -۳- استیک (IAA) می باشد که احتمالاًدر گیاهان از اسید آمینه تریپتو فان ساخته می شود .

مراکز عمده ساخته شدن آکسین بافت های مریستمی انتهایی از قبیل جوانه های در حال باز شدن ، برگهای جوان ، نوک ریشه ، گلها یا گل آذین روی ساقه گلدار می باشد .

اسید ایندول استیک بعنوان هورمون طبیعی در اثر آنزیم هایی ازقبیل اکسیدازها و فنولاز ها تجزیه می شود.

قابل ذکر است بکار بردن غلظت های نسبتاً زیاد آکسین ها همچنین منجر به نقایصی در گیاهان از قبیل تغییر شکل برگ، ساقه و ریشه، رنگ پریدگی برگها ٍ جلوگیری از طویل شدن ریشه ها یا باز شدن گلها و ایجاد ورم و آماس می شود.


از آکسین های مصنوعی می توان به اسید -نفتالین- استیک، اسید ایندول -۳- بوتیریک ، اسید ۲-۴-در کلرو فنواکسی استیک ، اسید نفتاکسی استیک و اسید تریو یدوبنزوئیک اشاره نمود .

نقش اکسین در گیاه:

۱- بلند شدن سلولها و اندامها در گیاه:
 اولین اثر آکسین ها می باشد که افزایش غلظت آکسین شدت طویل شدن سلولها را به همراه دارد.اما اثر بازدارندگی نیز دارد یعنی آکسین با همان غلظتی که سبب تشدید طویل شدن اندامها هوایی را دارد طویل شدن ریشه را کند می سازد.


۲- نور گرایی(فتوتروپیسم):
این اثر که بیشتر بصورت خمیدگی در گیاه می باشد بعلت توزیع نامتقارن اکسین در اندام مربوط قابل ملاحظه می باشد خمیدگی مزبور ناشی از این است رشد در سمت نزدیک به نور تا حدودی کند و رشد سمتی که به دور از آن است شدید تر است.


۳- فعال ساختن لایه زاینده:
فعالیت لایه زاینده بوسیله آکسین ها که در درون ساقه از بالا به پایین و از جوانه های در حال رشد حرکت می کند تجدید می شود.


۴- زمین گرایی:
 در ریشه نظییر ساقه که رشد افقی دارد تجمع زیادتر اکسین در نیمه زیرین رشد ریشه را کند کرده و سبب خمیدگی می شود.


۵- ایجادگل:
 آکسین گل دادن بعضی از گیاهان روز بلند به شرط آنکه دوره فتوپریود به اندازه کافی برای گلدهی گیاهان طولانی باشد تسریع می نماید.


کاربرد آکسین در باغبانی:

۱- کوچک کردن و جلوگیری از ریزش گل و میوه:
پایدار ماندن میوه های در حال رشد ، گلها و برگهای جوان که از منابع مهم تولید آکسین به شمار می روند بر روی گیاه بستگی به تعادل بین میزان آکسین داخلی آنها و مقدار آکسین دارد.

هر گاه به دلیلی این تعادل به بخورد در محل اتصال دمبرگ یا دمگل یا میوه به ساقه یک لایه چوب پنبه ای به نام لایه سواگر ایجاد می گرددو اندام مربوطه از گیاه جدا می شود و ریزش می کند این موضوع در باغبانی بویژه در میوه کاری دارای اهمیت می باشد.

چرا که درختان میوه چندین برابر توانایی خود گل تولید می کنند و اگر همگی تبدیل به میوه شوند اولاً: میوه های ریز و نامرغوبی تولید می شود .

ثانیاً : درخت ضعیف می شودو نهایتاً نه تنها بسیاری از میوه ها بعلت عدم تغذیه کافی ریزش خواهند کرد. از طرفی امکان عدم تشکیل جوانه گا برای سال بعد وجود دارد.


۲- ریشه دار کردن قلمه ها:

 پژوهش ها حاکی از آن است که قدرت ریشه زایی آکسین با غلظت آکسینی که در یاخته ها ی بافت پینه ای ناحیه ته تیل یافت می شود ارتباط مستقیم دارد لذا استفاده از آکسین در ریشه زایی قلمه ها موثر می باشد.

اما دو نکته لازم تذکر است:
الف- اگر قلمه گرفته شده اصولاً قدرت ریشه زایی نداشته باشد نمی توان آن را با استفاده از هورمون وادار به این کارکرد.


ب- اثر آکسین صرفاً برای تولید سر آغازه های ریشه است و اگر این ماده مدت زیادی در محیط کشت باقی بماند از رشد ریشه ها ی تولید شده جلوگیری می کند.

سایر مطالب:

کاربرد هورمون ریشه زایی در تکثیر قلمه ها

کاربرد هورمون گیاهی اتیلن در باغبانی

کود جلبک دریایی و چگونگی نحوه استفاده از آن

هورمون گیاهی سایتو کنین

در سال ۱۹۵۵ دانشمندی بنام میلر موفق شدکه از DNA تجزیه شده اسپرم شاه ماهی اولین انگیزننده تقسیم یاخته ای را جدا کندو آن را کنین نام نهاد .

بعدها معلوم شد که این ماده مصنوعی در گیاه وجود ندارد و اولین ماده طبیعی استخراج شده از گیاه که در واقع سیتو کنین طبیعی می باشد از بذر ذرت به دست آمده که آن را زآتین نامیده شد.

زآتین یکی از فعالترین سایتوکنین شناخته شده است که دارای اثرات رونق بخشی دارد که مهمترین آن تقسیم سلولی است . سایتوکنین ها بطور عمده در مریستم های انتهایی ریشه ، گل آذین ها ومیوه های در حال رشد ساخته می شود.

سایتوکنین ساخته شده در نوک ریشه بوسیله شیره خام آوند های چوبی و در بخش های بالایی گیاه توسط آوند های آبکشی بسمت پایین انتقال می یابد.


نقش سایتوکنین در گیاه:

۱-بزرگ شدن و طویل شده سلولها: سیتوکنین ها در مرحله طویل شدن سلول یا بزرگ شده آن رشد تاثیر می گذارد ولی اینکه اثر رونق بخشی یا باز دارنده است بستگی به اندام مربوط نوع بخصوص سایتوکینین و غلطت آن دارد.


۲- ایجاد جوانه گل و نمو آن: در برخی از گیاهان افزایش نسبت سایتوکنین به اکسین سبب پیدایش جوانه ها و در نتیجه شاخه های برگدار می شود.


۳-تشکیل ریشه: سایتوکنین با غلظت خیلی کم به تشکیل ریشه کمک کرده ولیکن در غلظت زیاد از تشکیل آن جلو گیری می کند.


۴-پارتنوکارپی: جیبرلین همانند هورمون های گروه آکسین و جیبرلین باعث پارتنوکارپی می شوند.


۵-تاثیر روی گل دادن: سایتوکنین باعث تولید گل در گیاهان روز بلند شرایط روز کوتاه و برعکس می شود.


۶-شکستن دوره خواب بذر: سایتوکنین ها در غلظت مناسب با جیبرلین ها و نور قرمز خاصیت شکستن دوره خواب بذور حساس به نور را دارد.


کاربرد هورمون گیاهی سایتوکنین در باغبانی:

۱-کاربرد سایتوکنین در کشت بافت جهت تولید گیاهانی مانند داودی، میخک که هم اکنون بطور تجاری در سطح بزرک انجام می گیرد.


۲-بکار گیری جهت بی اثر کردن چیرگی اتنهایی در گلکاری مانندحسن یوسف ، فلفل زینتی، و تولید بوته های منشعب و متراکم و بازار پسند.


۳-بکارگیری این هورمون در سیب ۱۰ روز بعد از اینکه باز شدند باعث تولید میو هایی دراز تر خواهد شد.


۴-خیساندن بذور در محل سایتو کنین یک روز قبل باعث افزایش جوانه زنی می شود.


۵- طولانی کردن عمر گلهای بریدنی و سبزیها برگی در مراحل بعد از برداشت.

اتیلن:

این هورمون که هورمون پیری نام گرفته است معلوم شده است که بصورت گاز اتیلن در بافتهای گیاهی شاخه شده و مانع از رشد ریشه و ساقه گردیده و پیری و ریزش برگهای را تسریع می کند.

از طرفی نمو جوانه های جانبی را به تاخیر انداخته و اصولا همه صفات خاص یک هورمون را دارا می باشد اتیلن در شرایط عادی یعنی درجه حرارتهای معمول بصورت گاز است و با توجه به اینکه خواص معینی از خودشان نشان می دهد.

اتیلن همچنین ممکن است از گیاه خارج شود و رشد و فعل انفعال های فیزیو لوژیکی گیاهان را مجاور را تحت تاثیر قرار دهد و برخلاف سایر هورمونهای گیاهی که در نقاط خاصی تولید می شود.

این هورمون به صورت موضعی در هر نقطه ای از گیاه ممکن است تولید شود و حرکت آن در داخل بافتها بصورت انتشار گاز می باشد و تحت تنش های فیزیکی در قسمتهای زیادی از گیاه ساخته می شود.


اثرات اتیلن در گیاه:

۱-برگ بسیاری از گونه ها در معرض غلطت های بسیار کم اتیلن اپینایتی(گرایش به پایین) از خود نشان می دهد. اصولاً غلظت لازم برای ایجاد اپیناستی خیلی کمتر از غلظتی است که برای ریزش برگ می شود.


۲- زمین گرایی افقی: استفاده از اتیلن در برخی گیاهان که شاخه های آنها معمولاً عمودی رشد می کند و زمین گرایی منفی دارد در جهت افقی رشد می کند.


کاربرد در باغبانی:

۱- رسیدن کامل و توسعه رنگ میوه روی درخت و داخل انبار.


۲- در غلظت بالا باعث تحریک و ریزش برگ و میوه می شود.


۳-آغاز تشکیل جوانه گل را تحریک می نماید.


۴-باعث تولید صمغ در بعضی از گونه ها و هم آهنگ با آکسین از نمو جوانه جانبی جلوگیری می نماید.


۵-بکاربردن اتیلن در روی میوه هایی که هنوز به حد کامل نرسیده اند مانند خرمالو، موز و طالبی باعث تسریع در رسیده می شود و از طرفی باعث ترکیدن پوست میوه ها می شود و مصرف آن باعث رنگ پذیری بهتر در گوجه فرنگی، مرکبات ، هلو، انگور، گیلاس، آلوو آلبالو می شود.

مورفکتین ها:

این گروه از اوایل دهه ۱۹۶۰ که از مشتقات ماده به نام ۹- کربوکسیک اسید فلورین می باشند . به خاطر خواص بیولوزیکی ویژه ای که داشته مورد توجه قرار گرفته.

مهمترین مورفکتین ها موجود آی تی ۳۴۵۶ ، آی تی۳۲۳۳ ، نام دارند که در غلظت های زیاد برای کشتن علف های هرز و جلوگیری از رشد گیاهان چوبی به کار می روند.

علاوه براین باعث اختلال در سوخت و ساز و ساختن شدن هورمون آکسین می شود و باعث نابسامانی در نورگرایی زمین گرایی می شود.


کاربرد مورفکتین ها در باغبانی:

۱-انگیزش گلدهی و میوه دهی.


۲-کمک و سهولت به برداشت مکانیکی میوه ها با سست کردن میوه ها رسیده روی شاخه های درخت .


۳-ریزش حبه های اضافی و تنک شدن خوشه های متراکم انگور که این امر در بالا بردن کیفیت محصول مهم است.


۴-در گیاهان چوبی زینتی موفکتین ها از طریق خثنی کردن چیرگی جوانه انتهایی باعث رشد جوانه های جانبی می شود.

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

تماس با ما ( اینجا کلیک کنید )