بیماری ها و آفات مهم کلزا ،معرفی و چگونگی کنترل آن ها
بیماری ها و آفات مهم کلزا و معرفی و شناخت انواع آنها موضوع مورد بحث ما در این مقاله می باشد. گیاه کلزا یکی از مهمترین گیاهان روغنی شناخته شده می باشد. که در خانواده کلزاها قرار گرفته و مهمترین موردی که از این گیاه تهیه می گردد روغن می باشد که خواص بسیار زیادی دارد.
بیماری ها و آفات مهم کلزا
با توجه به این موضوع که گیاه کلزا یک گیاه بسیار مهم و مفید در مصارف کشاورزی و خوراکی به حساب می آید جهت آنکه افزایش بهره وری برای این گیاه به وجود بیاید باید توجه بیشتری به کنترل بیماری ها و آفات مهم کلزا داشته باشیم .
برای اینکه بتوان از هرگونه خسارت احتمالی به این گیاه جلوگیری شود باید انواع بیماری ها و آفات مهم کلزا را شناخته و راههای مقابله با آن ها را یاد بگیریم.
معرفی بیماری ها و آفات مهم کلزا
بیماریهای کلزا
پوسیدگی سفید ساقه Sclerotinia sclerotiorum
این بیماری با نامهای پوسیدگی نرم پنبهای، کپک سفید و پوسیدگی اسکلروتینیایی نیز شناختهمیشود. ظهور این بیماری از استانهای گلستان، مازندران، گیلان و اردبیل گزارش شدهاست. پوسیدگی سفید Sclerotinia مشکلی جدی در تولید کلزا در زمان گلدهی است.
زمان گسترش این بیماری اواخر فصل است و نخستین علائم قابلرؤیت در دورۀ گلدهی رخمیدهند. این بیماری در شرایط خنک و مرطوب گسترش مییابد.
عفونت زمانی رخمیدهد که گلبرگهای افتاده با ساقۀ اصلی تماس پیداکنند و اسپورهای مرده روی گلبرگها جوانه بزنند.
علایم:
ضایعات سفید این بیماری در اطراف عفونت اولیه ایجاد میشوند سپس بهصورت قارچ سیاهرنگ از درون و بیرون ساقه رشدمیکنند. پژمردگی ناگهانی و خشکشدن زودرس گیاهان معمولاً از اولین علائم قابلرؤیت است.
از آنجایی که این بیماری در محصولات دیگر نیز وجود دارد باید بروز آن در کلزا بهدقت مورد بررسی قرارگیرد.
برای جلوگیری از این آلودگی باید از کاشت کلزا در زمینهایی که پیش از این سایر میزبانهای این بیماری مانند سویا، آفتابگردان و لوبیا در آنها کشت شدهاست، خودداری شود.
دامنۀ میزبانی این بیماری بسیار وسیع است و بیشتر در دولپهایها و پهنبرگها (مانند آفتابگردان، کلزا، کلم و کاهو) دیدهمیشود.
علائم دیگر این بیماری شامل لکههای خاکستری روی برگها و زودرسی بوتههای بیمار است که بهصورت منطقهای در مزرعه دیدهمیشود.
در این بیماری ضایعات سختی شبیه به دانۀ تسبیح بر روی ساقه تشکیلمیشود که در نهایت در خاک میافتند و به منبع آلودگی سال بعد تبدیلمیشوند. این آلودگی میتواند ۷ تا ۸ سال در خاک زندهبماند.
هرگاه آبوهوا بهمدت ۱ تا ۲ هفته بهصورت مرطوب باقیبماند با جذب رطوبت خاک اسکلروتینیا جوانهزده، اجسام نازکی شبیه به قارچ بهنام آپوتیشا تولیدمیکند . آپوتیشا حدود ۵/۴ تا ۹ سانتیمتر طول دارد و میلیونها اسپور هوایی تولیدمیکند .
کنترل:
کنترل زراعی این آلودگی شامل تناوب ۳ تا ۴ ساله با ارقام غیرحساس، دفنکردن بقایای گیاهی پس از برداشت، مدیریت تاریخ کشت و تراکم بوته و تغذیۀ مناسب کودی است.
در شرایط مرطوب و مراحل حساس رشد گیاه استفاده از قارچکشهای بنومیل، فولیکور و اپیرودیون توصیهمیشود.
ساق سیاه Leptosphaeriamaculance
این بیماری بذرزاد است و خسارتزاترین بیماری کلزا در استرالیا، کانادا و آلمان بهشمار میرود. این بیماری در ایران از استانهای مازندران و گلستان در سالهای ۱۳۷۸ و ۱۳۸۱ اولین بار گزارش شدهاست.
علایم:
علائم این بیماری بهصورت لکههای گرد تا نامنظم با مراکز سفید تا خاکستری با حاشیۀ بنفش بر روی برگها ظاهر میشود. این لکهها نقاط سیاهرنگی در مرکز دارند.
این قارچ از طریق دمبرگ به ساقه رفته، لکههای کشیده و بیشکل سفید تا خاکستری و سپس قهوهای که در نهایت به شانکر منجرمیشود، ایجادمیکند.
حملۀ قارچ به گلآذین باعث سوختگی گلها (بلایت) شده، غلافها آلوده میشوند و روی آنها زخم ایجادمیشود و نهایتاً به تولید بذرهای چروکیده منجر میشود که ممکن است جوانه نزنند.
دو نوع بیماری ساق سیاه در کلزا وجود دارد: گونۀ ضعف (غیر بیماریزا) و گونۀ سمی (بیماریزا). گونۀ بیماریزا پوسیدگی عمیقی در ساقۀ گیاه در نزدیکی خاک ایجاد میکند. این پوسیدگی قدرت رویش گیاه را کاهش داده، ممکن است باعث ایجاد حفره در گیاه شود.
کنترل:
مبارزۀ زراعی این بیماری شامل کشت ارقام مقاوم، ازبینبردن بقایای گیاهی با سوزاندن یا شخم عمیق، غرقابکردن مزرعه بهمدت ۱۰ روز، کاشت بذرهای ضدعفونیشده و تناوب ۲ تا ۳ ساله با گیاهان غیرمیزبان بهویژه غلات است.
برای کنترل شیمیایی این بیماری میتوان از بنومیل، فلوتیریافول (بهصورت گرانول بهمقدار ۲ کیلوگرم در هکتار) و ضدعفونی بذرها با قارچکش استفاده کرد.
سفیدک داخلی Peronospora parasitica
این بیماری بهصورت محدود از استان گلستان گزارش شدهاست. علائم این بیماری شامل لکههای زرد تا خاکستری نامنظم و زاویهدار است که حالت موزائیکی به برگ میدهند.
ضحیمشدن دمبرگ بارزترین علامت این بیماری است. ضایعات این آلودگی بر روی ساقه و کپسول نیز دیدهمیشوند. کنترل این بیماری شامل رعایت صحیح اصول زراعی، استفاده از بذرهای سالم، حذف بقایای گیاهی و استفاده از سموم متداول است.
آفات کلزا
بسیاری از حشرات ممکن است در مراحل مختلف رشد به کلزا حملهکنند. در ایران ۲۶ گونه آفت از مزارع کلزا گزارش شدهاست. از استان گلستان بزرگترین قطب تولید کلزا در ایران بیش از ۲۰ گونه آفت گزارش شدهاست. احتمالاً بیشترین خسارت آفات مربوط به کک است.
ککها
ککها سوسکهایی بهرنگ سیاه براق، سبز، قهوهای یا آبیتیرهاند که ۲ تا ۳ میلیمتر طول دارند. دو گونه از ککها بهنامهای Phyllotreta corrugate و Psylliodes cuprea فراوانی بیشتری دارند.
حشرات ماده در حدود ۳۵ تا ۷۰ تخم در نواحی ریشه میگذارند. لاروها در بافت ریشه نفوذ میکنند. حشرات بالغ برگها را سوراخ میکنند و در پاییز در مرحلۀ ۴ تا ۶ برگی کلزا بیشترین خسارت را به مزرعه وارد میآورند
جمعیت بالای این آفت با تغذیه از جوانههای مرکزی باعث خشکشدن و ازبینرفتن گیاهچه میشود. لاروها از ریشه تغذیه میکنند و تنها در تراکم بالا خسارت وارد میکنند.
خسارت این آفت با دستکاری زیاد خاک در سیستمهای سنتی افزایش مییابد. آبوهوای گرم، آفتابی و خشک نیز خسارت تغذیهای این آفت را تشدید میکند.
کنترل
کنترل زراعی این حشره شامل تناوب کشت گندم یا جو با کلزا، کاشت زود هنگام، عمق مناسب کاشت، ازبینبردن بقایای گیاهی و ضدعفونی بذر با حشرهکش سیستمیک (گائوچو) است. آبیاری درمراحل اولیۀ رشد گیاه نیز باعث تسریع گذار از مرحلۀ حساس گیاه میشود.
کنترل شیمیایی ککها بهوسیلۀ تلههای چسبی که در ارتفاع ۲۰ سانتیمتری نصبمیشوند، انجاممیشود. این آفت ابتدا در حواشی مزرعه ظاهرمیشود .
سپس به داخل مزرعه حملهمیکند. هنگامی که ۲۰ تا ۲۵ درصد برگهای کولتیدونی دچار خسارت شدند مبارزۀ شیمیایی ضروری است. حشرهکشهای دیازینون (۶۰درصد) بهمقدار ۱ در هزار و کونیفیدور (۳۵ درصد) بهمقدار ۵/۰ در هزار در این مرحله استفاده میشوند.
سوسک منداب Chrysomelidae
حشرۀ بالغ این آفت ۸ تا ۱۰ میلیمتر طول دارد و به رنگ قهوهای_قرمز است. بالپوشها هریک دو نوار سیاهرنگ دارند که یکی در کنارۀ بیرونی و دیگری در کنار بالپوش دیگر قراردارد. لارو این آفت ۳ جفت پای سینهای دارد و طول آن ۱۰ تا ۱۲ میلیمتر است.
سر لارو سیاهرنگ است و پشت آن خاکستریتیره و شکم به رنگ زرد است. این حشره بهصورت تخم در خاک زمستانگذرانی میکند.
در بهار لاروها از خاک خارج میشوند و از پارانشیم برگ تغذیهمیکنند. لاروها ۴ سن دارند و در خاک شفیره میشوند. حشرۀ بالغ برای تابستانگذرانی بهحالت دیاپوز در عمق ۱۵ تا ۲۲ سانتیمتری خاک بهسرمیبرد.
این حشره در سال ۱ نسل دارد. این آفت در حالت بلوغ و لاروی از برگ گیاهان خانوادۀ چلیپائیان بهخصوص کلزا، شلغم و ترب تغذیهکرده، تنها برگها را باقیمیگذارد.
کنترل
شخم عمیق و آبیاری در کاهش جمعیت آفت خصوصاً در زمستان مؤثر است.
زمان مبارزه با ظهور و مشاهدۀ اولین حشرات بالغ و لاروهای سنین اولیه با سمومی که برای کلزا استفاده میشود (دیازینون ۵/۱ تا ۲ لیتر در هکتار و کلرپیریفوس ۲ تا ۵/۲ لیتر در هکتار) انجاممیشود.
سایر مطالب:
تاریخ کشت کلزا و معرفی ارقام آن در ایران
شتهها
شتۀ مومی کلم Brevicoryne brassica
این حشره خاکستری و یا سبزرنگ است و ۶/۱ تا ۸/۲ میلیمتر طول دارد. این حشرات کلونیهای متراکم دارند که همواره با موم سفید پوشیدهشدهاست.
شتۀ شلغم Lypaphis erysimi
این حشره زرد تا سبز زیتونی است و ۴/۱ تا ۴/۲ میلیمتر طول دارد. کلونیهای این گونه نیز متراکم است.
شتۀ سبز هلو
این آفت زرد تا سبز کمرنگ و یا صورتی و قرمز است. طول بدن این حشره ۲/۱ تا ۴/۲ میلیمتر است و روی شکم شتههای بالغ لکههای سیاه وجود دارد.
شتهها به برگ، ساقه، غنچه و غلافهای در حال رشد حملهمیکنند و با مکیدن شیرۀ سلولی باعث کاهش شدید رشد و تغییر شکل آنها میگردند.
بیشترین خسارت این آفت در مرحلۀ غنچه و گلدهی ایجادمیشود و موجب بدشکلی گل و غلاف و تشکیلنشدن دانه در غلاف میشود.
علایم
علائم وجود شته بهصورت تغییر شکل و رنگ اندامها، کوتولگی و کاهش فاصلۀ میانگرهها، دیررسی و افزایش حساسیت به سرمای زمستانه دیدهمیشود.
کوتولگی در اثر توکسینهایی که شته در زمان تغذیه وارد بافت گیاه میکند، ایجادمیشود و ممکن است حتی پس از کنترل شته و تا انتهای فصل نیز بوتههای صدمهدیده کوتاههر از گیاهان سالم باشند.
شته با تولید عسلک موجب تشکیل دوده روی اندامهای گیاه و کاهش فتوسنتز و ضعف گیاه میشود. شته همچنین ناقل برخی از بیماریهای ویروسی است.
حساسترین مراحل آلودگی کلزا به شتۀ مومی، مرحلۀ ۴ تا ۶ برگی، تشکیل ساقه، غنچه و غلافهای اولیه است. شتهها در ابتدا در پشت برگها تجمعمیکنند و با ظهور ساقۀ گلدهنده و جوانهها به آنها حملهمیکنند.
این حشرات از اواخر زمستان تا اواسط فروردین طغیان میکنند و جلوی رشد گیاه را میگیرند.
کنترل
کنترل زراعی شتهها شامل تناوب کشت مناسب با گیاهان غیرمیزبان، کنترل علفهای هرز، کشت زود هنگام، استفاده از ارقام زودرس و کاشت ارقام مقاوم است.
در ایران ارقام اکاپی و ساریگل (pf) و هیبریدهای هایولا ۳۰۸ و ۴۰۱ نسبتاً به شتۀ مومی مقاومند. ارقام طلایه و سرز حساسند و رقمهای لیکورد و SLMO46 نیمهحساس گزارش شدهاند.
انواع کفشدوزک (coccinnella septempunctuna)، مگسهای سیرفید (Episyrphus balteatus)، بالتوریها (Chrysopela carnea) و زنبورهای پارازیتوئید (Diaeretiellaarapae) در کنترل بیولوژیک شتهها نقش دارند.
کنترل شیمیایی شتهها شامل سموم پریسیکارپ (شتهکش اختصاصی که روی دشمنان طبیعی کم خطر است به میزان ۵/۰ تا ۱ کیلوگرم در هکتار).
پیمتروزین (شتهکش اختصاصی بهصورت پودر ۲۵% یک کیلوگرم در هکتار و بهصورت گرانول ۵۰% نیم کیلوگرم در هکتار)، ایمیداکلوپراید (۵/۰ لیتر در هکتار)، فلونیکامید (۲ در هزار)، دیازینون (۱ تا ۵/۱ در هزار) و تیومتون (۱ تا ۵/۱ در هزار) است.
از آنجا که حملۀ شتهها از حاشیۀ مزرعه و بهصورت لکهای میباشد، بهتر است مبارزه در لکههای آلوده صورتگیرد تا دشمنان طبیعی کمتر ازبینبروند.
ضدعفونی بذرها بهمدت سه هفته نیز میتواند گیاهچههای کلزا را در برابر شتهها مصون نگهدارد ( گائوچو بهمیزان ۱۲ تا ۱۴ گرم و کروزر بهمیزان ۷ تا ۱۰ میلیلیتر در ۱ کیلوگرم بذر).
سرخرطومی ساقۀ کلزا Curcalionidae
این حشره به طول ۳ تا ۴ میلیمتر و بهرنگ سفید مایل به خاکستری است و خرطومی خمیده، نازک و بلند دارد. لارو این آفت سفیدرنگ است و ۴ تا ۶ میلیمتر طول دارد. تخمهای این حشره به رنگ سفید است و در سوراخهای روی ساقه و غلاف دیدهمیشود.
علایم
علائم اولیۀ خسارت این آفت بهصورت تخمریزی در قسمتهای پایین ساقه و روی بافت گیاه است. در طول زمستان لاروهای سنین اول و دوم معمولاً از دمبرگ و گلبرگ اصلی تغذیهمیکنند اما از سن سوم وارد ساقۀ اصلی و طوقه میشوند.
خسارت این آفت به بافت ساقه بهصورت قسمتهای نرم و فاسدشده دیدهمیشود. درون ساقه حالت اسفنجی پیدامیکند و بافت ساقه در محل تغذیۀ آفت شکننده میشود.
خسارت لارو عمدتاً در غلاف یا ساقه دیدهمیشود. حشرات بالغ از گلها تغذیهمیکنند. خسارت به طوقه باعث میشود بوته در اثر وزش باد و سنگینی غلاف ورسکرده، شاخههای جانبی زیادی تشکیلدهد.
خسارت این آفت در طوقه شرایط ورود بیماریها را فراهممیکند. غلافهای آسیبدیده زودتر میرسند و دانهها ریزش پیدامیکنند.
کنترل
کنترل زراعی با استفاده از ارقام مقاوم، کشت گیاهان تله در حاشیۀ مزرعه زودتر از واریتۀ اصلی و استفادۀ متعادل از کودهای نیتروژن و سولفوردار انجاممیشود (دورۀ لاروی با افزایش سطح نیتروژن افزایش مییابد).
در اروپا آستانۀ اقتصادی ضرر این آفت ۲۰ تا ۳۰ عدد سرخرطومی در هر ۱۰ تورزدن در مرحلۀ گلدهی است.
استفاده از تلههای زردرنگ حاوی آب و مشاهدۀ یک حشره بهازای هر ۵ بوته و نیز مشاهدۀ حشرات بالغ و تخمریزی روی بیش از ۲۰ درصد بوتهها کنترل شیمیایی را ضروری میکند.
حشرهکش کلرپیریفوس بهمیزان ۲ لیتر در هکتار، تیاکلوپراید ۳ لیتر در هکتار و دیازینون ۱ لیتر در هکتار در این شرایط مورد استفاده قرارمیگیرد.
سوسکهای گلخوار Scarabidae
دو گونه به نامهای سوسک گلخوار بور (Epicometis hirta) و گلخوار سیاه (Oxythyrea cinctella) فراوانی بیشتری دارند. گلخوار بور سیاه مات است و کرکهای متراکم زرد روشن دارذ.
بالپوشهای این حشره نقاط سفید کوچکی دارد و روی گردۀ آن یک برجستگی است. لاروهای این حشره در خاک زندگی میکنند و از منابع گیاهی پوسیده تغذیهکرده، خسارت چندانی ندارند.
حشرات کامل از اجزای گلها تغذیهمیکنند و در جمعیت بالا باعث کاهش عملکرد میشوند اما در بیشتر موارد جمعیت بهحدی نیست که مبارزه را توجیهنماید. این آفت در سالهای خشک خسارت بیشتری وارد میکند.
بیشترین خسارت در پایان دورۀ گلدهی رخمیدهد. آلودگی در حاشیۀ مزارع بیشتر است.
آستانۀ خسارت اقتصادی برای این آفت تعیین نشدهاست.
کنترل
کنترل زراعی این آفت شامل شخم زمین در اواخر پاییز و یا اواخر زمستان برای جلوگیری از زمستانگذرانی حشرات کامل و نصب تلههای تشت آبیرنگ (حاوی آب صابون) به منظور شکار حشرات بالغ است.
در صورت بروز خسارت، استفاده از حشرهکشهای کمخطر نظیر تیاکلوپراید و فوزالن پیشنهاد میشود.
سوسک گردهخوار کلزا Nitidulidae
حشرۀ بالغ ۵/۱ تا ۷/۲ میلیمتر طول دارد و بهرنگ قهوهای متمایل به سیاه است که سطح پشتی آن بر اثر تابش نور به رنگ سبز براق دیدهمیشود.
این آفت در سال ۱ نسل دارد. حشرات بالغ این آفت به رنگ زرد تمایل دارند و معمولاً بهصورت گروهی از خانوادۀ چلیپائیان بهخصوص کلزا تغذیهمیکنند. در صورت بستهبودن گل، قاعدۀ گل را میجوند و بر روی آن سوراخی ایجاد میکنند و در آن تخممیگذارند.
لاروها درون غنچهها و گلها رشدمیکنند. کلزا در مرحلۀ غنچهدهی نسبت به خسارت آفت حساسیت بیشتری از مرحلۀ گلدهی دارد. اگر جمعیت آفت زیاد باشد، غنچهها ازبینرفته، گلها نارس و عقیم میشوند.
کنترل
کنترل زراعی سوسک گردهخوار شامل کاشت زود هنگام، کشت ارقام زودرس و کاشت گیاهان تله (مانند آفتابگردان، گل جعفری و…) در حاشیۀ مزرعه است.
آستانۀ خسارت این آفت وجود ۲ تا ۳ عدد حشرۀ بالغ روی هر بوتۀ کلزا در مرحلۀ غنچهدهی است. در صورت بروز خسارت در مرحلۀ غنچهدهی که ۷۰ تا ۸۰ درصد گلها بازنشدهاند، استفاده از حشرهکشهای کم خطر مانند تیاکلوپرابد و یا فوزالن توصیهمیگردد.