مزایای استفاده از کود سبز (Green manure)

کود سبز همان گیاهی است که قبل از گیاه اصلی کشت می شود و پس از رشد سبزینه آن را به درون خاک می فرستند و در آن شخم می زنند. سپس اقدام به کشت گیاه اصلی می کنند.

کود سبز

شامل گیاهی است که آنرا قبل از کاشت محصول اصلی کشت کرده و بعد از مقداری رشد سبزینه آنرا به زمین بر می گردانند بدون اینکه از این گیاه محصولی برداشت کنند.

این گیاه می تواند شامل هر گیاهی باشد غیر از آنهایی که بخشهای خشبی دارند با اثر آللوپاتی بر روی گیاه محصول دار بعدی می گذارند.منظور از کود سبز شخم زدن گیاه در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است.

اثر کود سبز بر خصوصیات فیزیکی خاک همانند کود حیوانی می باشد

ولی کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمی کند، بلکه آن چه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است به خاک بر می گرداند. اما در صورتی که از گیاهان تیره بقولات بعنوان کود سبز استفاده شود تمام ازت تثبیت شده را به خاک بر می گرداند.

از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود از شسته شدن آنها جلوگیری می نماید. گیاه مورد استفاده بعنوان کود سبز می بایستی اثرات فیتوتوکسینی بر رشد محصول بعدی نداشته باشد.

فصل رشد کوتاهی داشته، تراکم بوته بالا را تحمل کند و رشد سبزینه ای زیادی داشته باشد.تا علاوه بر این که مقدار زیادی ماده آلی به خاک اضافه می کند، پوشش کامل خاک را تامین نماید.

پوشش کامل خاک برای جلوگیری از فرسایش خاک و بازداری رشد علفهای هرز ضرورت دارد.

اهداف کلی استفاده از کود سبز

• افزایش ماده آلی خاک
• حفظ مواد غذائی خاک (و در صورت استفاده از گیاهان تیره بقولات افزایش ازت خاک)
• جلوگیری از فرسایش خاک و مبارزه با علفهای هرز

مزایای استفاده از کودهای سبز:

۱- تأمین ماده آلی: 

یکی از اثرات استفاده از کودهای سبز تأمین ماده آلی خاک است، به خصوص زمانی که کود حیوانی کافی در دسترس نبوده و یا بقایای گیاهی به جا مانده در زمین به حدی نباشد که بتواند مقدار هوموس خاک را در حد مطلوبی نگاه دارد.

پس از برگرداندن کود سبز در خاک، هم قسمت های هوایی و هم ریشه های آن پوسیده شده و ماده آلی خاک را افزایش می دهد. کود سبز در زمین های سبک (شنی) ایجاد چسبندگی می کند و در زمین های سنگین (رسی) خاک را پوک و سبک می کند.

۲- افزایش ازت:

 کود سبز علاوه بر کربن آلی، مقداری ازت آلی به خاک اضافه می کند. این مقدار ازت بر حسب شرایط، ممکن است ناچیز یا قابل توجه باشد.

برای مثال چنانچه یک گیاه لگومینه (گیاهان خانواده بقولات) به خاک برگردانده شود، با توجه به این که بیشتر این گیاهان در شرایط مساعد، آمادگی و قدرت جذب و تثبیت ازت آزاد هوا را دارند.

احتمال افزایش ذخیره ازت خاک زیاد است، حال آن که با برگرداندن گیاهی غیر لگومینه به خاک فقط در شکل ازت اولیه اک تغییر حاصل شده (ازت معدنی به آلی تبدیل می شود) و در مقدار آن افزایشی به وجود نخواهد آمد.

۳- حفاظت خاک: 

در ماه هایی از سال که خطر فرسایش خاک وجود دارد، برای آن که خاک بی حفاظ نباشد، ازیک گیاه پوششی استفاده می شود. این گیاهان در مناطقی که باران های زمستانه زیاد است از نشست خاک های سنگین و همچنین از فرسایش خاک های سبک جلوگیری می کند.

این گیاهان در مناطق بادخیز با پوشاندن خاک،سرعت باد را در سطح کم کرده و خاک را در مقابل کنده شدن حفظ و در جای خود نگه می دارد. بهترین نمونه از گیاهان پوششی، چاودار زمستانه و یولاف بهاره است.

۴- تأمین مواد بیوشیمیایی خاک:

 کود سبز به عنوان ماده غذایی مورد استفاده میکروارگانیسم های خاک قرار می گیرد. و گاز کربنیک، گاز آمونیاک، ترکیبات نیتراته و بسیاری از ترکیبات ساده و پیچیده دیگر را تولید کرده و مورد استفاده نباتات زراعی قرار می دهد.

کود سبز در سیکل تناوبی فقط می تواند جایگزین آیش فصلی گردد. چنانچه طول آیش فصلی موجود برای تولید یک محصول کفایت می نماید، استفاده از کود سبز طی آن آیش فصلی مجاز نیست.

نوع آیش فصلی (زمستانه یا تابستانه) که در شرایط کشت آبی توسط کود سبز جایگزین می شود به شرایط اقلیمی بستگی دارد.

در نواحی اقلیمی که با زمستان سرد مشخص می شوند، گیاهان وجینی (مانند چغندرقند، پنبه، ذرت و سیب زمینی) در بهار کاشته می شوند و آیش زمستانه می تواند توسط کود سبز اشغال گردد.

در آن نواحی اقلیمی که با زمستان ملایم مشخص می شوند گیاهان وجینی ممکن است در پائیز (مانند چغندر قند و سیب‌زمینی) یا در بهار (مانند ذرت، پنبه و آفتابگردان) کاشته شوند. و کود سبز می تواند محصولی تابستانه یا پائیزه (عکس دوران رشد محصول اصلی) باشد.

چه گیاهانی برای تهیه کود سبز مناسب هستند؟

۱– گیاهانی که دارای رشد سریعی بوده و مدت کوتاهی زمین زراعی را در بر می گیرند.

۲– گیاهان باید کم توقع بوده و برای حداکثر رشد خود به کود حیوانی یا شیمیایی کمتری احتیاج داشته باشند.

۳- نیاز آبی گیاه باید بسیار کم باشد که این ویژگی در مناطق گرمسیری و خشک اهمیت بیشتری دارد.

۴- گیاهان می بایست پرشاخ و برگ، شاداب و سرشار از مواد غذایی باشند تا هم با سایه خود مانع سبز شدن بذر علف های هرز شوند. هم زیر خاک بردن آن ها به سادگی انجام گیرد.

مهمترین گیاهانی که بعنوان کود سبز در کشت آبی ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارتند: از خلر، لوبیا روغنی، انواع لوبیا، چاودار، شبدر، جو و گندم سیاه.

یونجه بعنوان کود سبز کاشته نمی شود. اما در صورتی که پس از حصول رشد کافی سبزینه ای به خاک برگردانده شود، بعضی از هدفهای کود سبز را تامین می کند.

گیاهانی مثل گندم سیاه چاودار و شبدر ایرانی به خوب در خاکهای فقیر رشد می کنند. و در بهبود باروری و ساختمان خاکها موثر می باشند.

سایر مطالب:

مزایای کود گوگرد مایع در کشاورزی

کود مایع و کاربرد آن در کشاورزی

روش های کشت کود های سبز

کود های سبز را بر حسب شرایط مختلف می توان به طور کلی به دو صورت اصلی و میانه کشت کرد.

از جمله مزایای انتخاب روش صحیح کشت این است که هم از فاصله زمانی موجود بین برداشت و کاشت نباتات زراعی استفاده بیشتر شده. هم از خاک و از رطوبت موجود در آن به طور کامل استفاده می برند. و ادوات و ماشین آلات کمتری هم به کار گرفته می شود.

الف- کشت اصلی کود سبز

منظور از کشت اصلی آن است که، مانند گیاهان زراعی، کود هم در فصل معین و به صورت یک زراعت اصلی یا تنها کاشته شود.

زمان کشت اصلی می تواند پاییز و یا در بهار باشد. جز در مورد گیاهانی مثل ذرت، ذرت خوشه ای و یا یونجه که در بهار کشت می شوند. کشت دیگر کود های سبز در پاییز انجام می گیرد.

قابل ذکر است در مواردی که از کشت یک کود نتیجه مطلوبی به دست نمی آید. توصیه می شود که دو گیاه را به صورت مخلوط با هم به عنوان کود کشت کرد.

لازم است که این دو گیاه از نظر خصوصیات زراعی مثل رشد و نمو شاخه، برگ و ریشه و همچنین خصوصیات آب و هوایی و نیاز های غذایی هماهنگی خاصی با یکدیگر داشته باشند. بهترین مثال از کشت مخلوط یولاف و نخود فرنگی و یا چاودار و ماشک است.

ب- کشت میانه کود سبز

کشت میانه در فاصله زمانی بین برداشت و کشت دو گیاه زراعی متوالی انجام می گیرد.

اگر این کود بعد از یک گیاه صیفی در اواخر تابستان یا اوایل پاییز کشت شده و دوران رشد آن تا زمستان یا حتی بهار سال آینده که زمین برای زراعت گیاه اصلی بعدی آماده می شود، ادامه یابد به آن ها کشت میانه زمستانه می گویند.

مانند انواع غلات به خصوص جو، چاودار، ماشک گل خوشه ای، چچم ریشک دار، شبدر گل میخکی و…

اگر کود سبز در فاصله بین برداشت زراعت اصلی پاییزه سال قبل و کاشت زراعت اصلی پاییزه سال بعد کشت شود، به آن کشت میانه تابستانه می گویند. (کاشت در اواخر بهار و برداشت در اواخر تابستان یا اوایل پاییز) مانند انواع شبدر، شلغم، چغندر علوفه ای، ذرت خوشه ای ).

زمان مصرف

کود سبز را حداقل دو هفته قبل از کاشت محصول اصلی به خاک بر میگردانند. هرچه درصد مواد خشبی کود بیشتر و ازت آن کمتر باشد، می بایستی با فاصله زمانی طولانی تری از کاشت محصول اصلی به خاک برگردانده شود.

در صورتی که از گیاهانی مثل یونجه یا شبدر بعنوان کود استفاده می شود. می بایستی ابتدا آنها را با ماشین آلاتی مانند کولتیواتور پنجه غازی از پائین طوقه قطع نمود تا خشک گردند. یا آنها را با علف کش راند آپ یا توفوردی خشک کرد .

۳ تا ۴ هفته بعد از طوقه کن کردن یا تیمار با علف کش در وضعیت گاورو بودن خاک شخم شوند.

در غیر این صورت رشد مجدد این گیاهان به وقوع پیوسته و به صورت علف هرز در خواهند آمد. هیچگاه نبایستی کود را بعنوان علوفه برداشت و یا مورد چرای دام قرار داد.

این عمل باعث خروج مواد غذائی از خاک گشته و ممکن است رشد و عملکرد محصول بعدی را نقصان دهد.

چرای دام یا یک برداشت مختصر علوفه از کودهنگامی امکان پذیر است که کود شیمیائی کافی به خاک داده شود و آیش فصلی موجود اجازه رشد مجدد و کافی را به کود بدهد.

به کار گیری کود در شرایط دیم ایران به نواحی پرباران ساحل خزر محدود می شود. در این نواحی می توان از گیاهانی مانند جو و چاودار بعنوان کود برای محصولات وجینی بهاره مانند پنبه‏ ذرت و آفتابگردان استفاده نمود.

در این شرایط کود سبز را می بایستی حدود یک ماه قبل از کاشت در خاک شخم زد. تا پوسیدگی مناسبی اتفاق افتاده و رطوبت کافی برای رشد محصول اصلی در خاک ذخیره شود.