بز مرخز یا آنقوره و اهمیت آن در تولید الیاف
بز مرخز یا آنقوره حیوان هایی چند منظوره ای می‌باشند. بعد از پشم از میان الیاف دامی تولید شده در جهان، موهر در رتبه دوم قرار گرفته است.
اهمیت بز مرخز یا آنقوره
الیاف موهر توسط بز آنقوره که در ایران بز مرخز نام دارد تولید می گردد. به طور مثال درکشور ترکیه از موهر، گوشت و شیر تولیدی آنها کسب درآمد می شود.
موهر الیافی می‌باشد، لطیف و براق که به علت استحکام، قابلیت ارتجاع، غیر قابل اشتعال بودن، جذب سریع رطوبت و دیر از دست دادن آب، کمتر چروک شدن، براقیت، طول مناسب، جذب کامل رنگ و ثبات رنگ آن کاربردهای وسیعی پیدا کرده است.
اندازه بدن و سرعت رشد در بزهای تولیدکننده موهر و کشمیر، نه تنها از نظر الیاف بلکه از نظر تولید گوشت نیز اهمیت دارد و موثر است.
پراکنش جغرافیایی
براساس مطالعات مشخص شده است، که این نژاد قبلا در جنوب غربی استان آذربایجان غربی، بخش های غربی استان کردستان و شمال غربی استان کرمانشاه حضور داشته است.
اما در حال حاضر فقط در تعدادی از روستاهای جنوب غربی استان آذربایجان غربی و به خصوص بخش های آلوت و آرمرده شهرستان بانه استان کردستان پراکنده می‌باشد.
طبق بررسی های مختلف در سال های متعددی نشان از کاهش تعداد این نوع از بز داشته است.
- طبق برآورد سازمان جهاد سازندگی در سال ۱۳۷۵ نشان داد که جمعیت بز مرخز در سه استان مذکور بالغ بر ۲۲۰۰۰ رأس و در منطقه بانه ۱۵۳۸۷ رأس بوده است.
- بر اساس گزارش کارشناسان امور دام شهرستان بانه، جمعیت این نژاد در سال ۱۳۸۴ در حدود ۵۰۰۰ رأس و روند کاهشی آن همچنان ادامه داشته.
- در چند سال اخیر جمعیت این نوع بز به شدت کاهش یافته، به طوری که در سال ۱۳۹۲، ۱۶۶۹ راس و در سال ۱۳۹۵، ۸۰۴ راس بز در زیستگاه آن شمارش شده اند.
خصوصیات بز مرخز
مـرخـز تنها نژاد بز تک پوششی کشور و مولد الیافی براق، ظریف و نرم با نام محلی (مه ره ز) که فقط توسط این نژاد تولید می گردد. گسترش الیاف در این نژاد قابل توجه می باشد زیرا که زیر گردن، زیر شکم و دست و پاها نیز پوشیده از الیاف است.
از ویژگی های برجسته الیاف بز مرخز خاصیت ضد سرطان پوست می‌باشد. چون الیاف آن از اشعه ماوراء بنفش خورشید جلوگیری می کند و همچنین خواص عایق بندی مناسبی در برابر هوای سرد و گرم از خود نشان می دهد.
بز مرخز محلی حیوانی چابک و زرنگ می‌باشد، با بدنی جمع و جور و جثه نسبتاً کوچک که برای پرورش در مناطق کوهستانی مناسب است.
سر متوسط حدقه برجسته گوش های نسبتاً بلند و آویزان و پاهای کوتاه و قوی دارند. در نرها شاخ طویل و پیچیده و در ماده‌ها کوتاه با پیچش ملایم و به شکل‌های متفاوت مشاهده می‌شود.
اهمیت تولید
هدف اصلی از پرورش بز مرخز به ترتیب اهمیت عبارت است از:
- تولید الیاف
- تولید گوشت
الیاف تولیدی به رنگ های سفید، طیف های مختلف رنگ قهوه ای خاکستری و سیاه مشاهده می‌شود.
بزها بیشتر قهوه ای رنگ بوده و الیاف خاکستری و سیاه بیشتر مورد پسند می باشد و ارزش زیادتری دارد. تولید گوشت هم نیز یکی از اهداف اصلی پرورش بز مرخز است.
سایر مطالب:
معرفی مشهورترین نژادهای بز در جهان
فرآوری الیاف
الیاف تولیدی پس از فرآوری در کارگاه های محلی واقع در شهرها و روستاهای منطقه به نخ تبدیل می‌شود و نخ حاصله به دستکش، جوراب، کاله، پارچه های نواری و سایر محصولات تبدیل می‌گردد.
پارچه های نواری به عرض ۱۰-۱۵ سانتی متر و به طول ۳۰-۴۰ متر تهیه می‌شود. و از بهم دوختن آن ها لباس کردی تهیه می گردد که بسیار گران قیمت می‌شود.
ضایعات حاصل از فرآوری نیز مورد استفاده قرار گرفته، و از آن ها محصولاتی تهیه می گردد. میزان تولید الیاف در محل پرورش برای بزغاله ها در حدود ۰/۵ کیلوگرم، بزهای ماده بالغ ۱-۰/۵ کیلوگرم و بزهای نر بالغ ۱-۱/۵ کیلوگرم می‌باشد.
مهمترین موانع تولید و پرورش بز مرخز
در ده سال اخیر جمعیت بز مرخز در استان کردستان تقریباً ۷۰ درصد کاهش یافته است. و به کمتر از ۸۰۰ رأس رسیده است. شواهد نشان می دهد این روند کاهش جمعیت ادامه یافته و این نژاد در معرض نابودی و انقراض قرار گرفته است.
دلایل مختلفی برای کاهش انگیزه های اقتصادی، اجتماعی پرورش دهندگان وجود دارند، که مهمترین آن ها عبارتند از:
- عدم حمایت دولت از تولید الیاف طبیعی دامی
- اجرای طرح نگهداری از جنگل و برهم زدن سیستم بهره برداری موجود
- جایگزینی الیاف مصنوعی (با قیمت کمتر و تنوع محصولات)
- جایگزینی بز مویی (با تولید گوشت و شیر بیشتر)
- مشکلات فروش و بازاریابی الیاف تولیدی (با سنتی ماندن صنایع فرآوری)
- وجود مشاغل کاذب با درآمد بیشتر در منطقه تولید
برگ بلوط منبع اصلی تغذیه بز مرخر در شهرستان بانه می‌باشد.
