خوابیدگی ساقه برنج (ورس)،عوامل و کنترل آن
خوابیدگی ساقه برنج (ورس )
خوابیدگی ساقه برنج یکی از مشکلات اصلی در تولیـد غلات اسـت کـه باعـث ایجـاد خسـاراتی ماننـد کـاهش میزان عملکرد، کاهش کیفیـت دانـه و ایجـاد مشـکلاتی در برداشــت ماشــینی محصــول مــی شــود.
پدیده ورس یا بخواب رفتگی شالی‌ها یکی از مشکلات اساسی کشاورزان محسوب میشود و شرایط آب و هوایی تهدیدی جدی برای مراحل کاشت، داشت و برداشت یک کشاورز است.
البته پدیده ورس شامل تمام شالیزارهای برنج نمی‌شود و اکثرا زمانی رخ میدهد که شالی‌های برنج در مرحله خوشه دهی در معرض باد شدید یا بارش باران قرار می‌گیرند به اعتقاد کارشناسان کشاورزی، اگر ورس شالی در شالیزارها باعث خم شدن ساقه شالی شود، ساز و کار فتوسنتز کاهش بیشتری پیدا می‌کند و این وضعیت مانع جریان یافتن آب و عناصر غذایی مورد نیاز فتوسنتز شده و مانع جریان مواد حاصل از اسیمیلاسیون به ریشه‌ها یا دانه در حال توسعه میشود.
در نتیجه مغز شالی هنگام تبدیل در شالیکوبی‌ها علاوه بر تغییر رنگ برنج، دو نیمه میشود که به معنای افت کیفیت محصول و در نهایت به کاهش درآمدهای کشاورز می‌انجامد
تاثیر غیر مستقیم خوابیدگی ساقه برنج بر برداشت محصول
استراحت و تغذیه پرندگان بر روی غله ورس شده، ایجاد یک زیستگاه مناسب برای جوندگان مانند موش‌ها، ایجاد کپک همراه با محدود شدن حرکت هوا و جوانه زنی بذر نرسیده و پوسیدگی در زمانی که خوشه‌های ورس شده به طور نامناسب خشک می شوند یا در تماس با خاک قرار می‌گیرند اتفاق می افتد.
ورس ممکن است باعث تر شدن دانه‌ها شود به طوری که آنها را نتوان بدون خشک کردن تکمیلی انبار کردو ارزش کمی به دلیل کیفیت پایینی خواهد داشت.
جدیدترین خبرها و مطالب کشاورزی ایران و جهان را در کانال تلگرامی ثمر بخوانید. (کلیک کنید)
اگر زمانی که گیاهان از نظر متابولیکی فعال هستند ورس رخ دهد ممکن است سبب از بین رفتن غالبیت انتهایی شود و پنجه زنی دیر هنگام انجام شود به خصوص اگر کنوپی به هم خورده برگها باعث برخورد نور خورشید به گره های پایینی شوند.
پنجه زنی القا شده در اثر ورس بعد از اینکه پنجه زنی عادی تمام شده است مطلوب نیست زیرا پنجه‌های دیر هنگام با بقیه محصول نمی‌رسند و سهم کمی در عملکرد دانه دارند..
انواع خوابیدگی ساقه برنج (ورس)
سه نوع خوابیدگی بوته در بـرنج غرقـابی قابـل مشـاهده شده است؛ ۱- خمیدگی ساقه، ۲- شکسـتگی سـاقه و ۳- خوابیـدگی از ناحیــه ریشــه.
در همــین رابطــه گــزارش شــده اســت کــه خمیـدگی سـاقه، نـوع اصلی خوابیـدگی بوتـه در بـرنج غرقابی بوده که علت اصلی آن افـزایش وزن خوشـه در دوره رسیدگی و افزایش طول میانگره پایینی با افـزایش سطح آب و وقوع شرایط نامساعد آب و هوایی از جمله باد و باران شـدید در اواخـر فصـل رشـد اسـت.
وقوع خوابیدگی بوته در بسیاری از ارقـام بـومی برنج در ایران نیز یکی از مشکلات اساسی در تولید ایـن محصول به شمار می‌رود.
مطالب مرتبط:
معرفی ارقام برنج اصلاح‌شده جدید « گیلار» و «طلوع»
تاثیر کود بر خوابیدگی ساقه برنج
سال‌های اخیر تحقیقاتی روی اثرات کودهای شیمیایی مختلف بر عملکرد و ویژگی‌های کیفی ارقام مختلف برنج در نقاط مختلف جهان با هدف بهبود رشد و عملکرد این گیاه مهم زراعی انجام شده است که از جمله این کودها می‌توان به سیلیسیم و نیتروژن اشاره کرد.
مصرف کود برای ارقام پابلند, ارتفاع بوته و احتمال ورس در آنها را افزایش می دهد.
ممکن است عملکرد دانه ارقام پابلند در اثر مصرف کود, به علت ورس و سایه اندازی برگها بر روی یکدیگر, کاهش قابل ملاحظه ای یابد.
جدیدترین خبرها و مطالب کشاورزی ایران و جهان را در کانال تلگرامی ثمر بخوانید. (کلیک کنید)
نیتروژن:
مهمترین مشکلی که مصرف زیاد کودهای نیتروژنه در مزارع کشت غرقابی برنج به وجود می‌آورد، افزایش رشد رویشی و ایجاد رقابت در بوته‌ها و در نتیجه افزایش ارتفاع منجر به ورس میشود .
از طرف دیگر با توجه به شرایط آب و هوایی مرطوب منطقه، باعث توسعه و گسترش بیماری‌ها به ویژه بلاست برگ، گردن و خوشه می‌گردد همچنین مصرف بالای نیتروژن و افزایش رشد رویشی حاصل از آن منجر به عدم نفوذ نور به پایین سایه‌انداز گیاه و همچنین ایجاد بافت‌های نرم، ظریف و غیر مقاوم در ساقه میشود.
در نتیجه گیاه به شرایط محیطی حساس شده که دچار ورس میشود و به علت نرمی بافت ساقه، نفوذ آفت کرم ساقه‌خوار برنج نیز افزایش می‌یابد.
سیلیس:
سیلیس می‌تواند باعث افزایش مقاومت به ورس و ایجاد تحمل در برابر بیماری‌ها به ویژه بیماری بلاست عامل اصلی کاهش شدید عملکرد ارقام زودرس برنج طارم حساس به بلاست و دارای کیفیت غذایی بالا میشود.
عوامل تولید کننده خوابیدگی ساقه ( ورس) در غلات:
۱- زیادی ازت درخاک در صورتی که مقدار ازت در زمین‌هایی کاشته شده بیش از اندازه باشد ، موجب هر سه نوع ورس بخصوص ورس اولی و سومی خواهد شد. همچنین کمبود عنصر ِغذایی مانند سیلیس که موجب استحکام ساقه میشود.
۲- عدم تعادل بین کربن و ازت : (معمولاٌ ۹۸ درصد وزن گیاه راکربن وازت تشکیل می دهد). ازت در ساختمان گیاه به صورت اید آمینه و پروتید و کربن در ساختمان تمام قسمت‌های گیاه به ویژه گلوسیدها شرکت دارند. زمانی که جذب کربن سریع تر انجام شده و ازت کمتر جذب گردد و یا عکس این حالت اتفاق افتد، چون نسبت بین کربن و ازت و یا گلوسیدها و پروتیدها به هم می خورد، گیاه ورس خواهد نمود.
۳- تراکم بیش از اندازه (کشت بذر بیش از اندازه ) : هر گاه تراکم نباتات در واحد سطح بیش از اندازه معین باشد، به علت عدم سرعت رشد ساقه، ورس بوجود می آید.
۴- باران شدید: درمناطقی که باران خیلی شدید و به صورت رگبار می‌بارد بخصوص در زمانی که گل آذین (سنبله ) و دانه ها تولید شده و شروع به رشد نموده باشند، ورس ایجاد خواهد شد.
۵- باد شدید: باد شدید در مرحله گل کردن و در ابتدای مرحله بزرگ شدن دانه ها موجب ورس ریشه می‌گردد. هر گاه باد و باران شدید، توام باشند اثر آنها در ایجاد ورس گندم شدیدتر خواهدبود.
سایر عوامل:
۶- آبیاری مزرعه بلافاصله بعد از بارندگی: در بعضی از ارقام بخصوص نژادهای پا بلند ورس بوجود می آورد.
۷- هر گاه در اثر کمبود رطوبت، نور، جذب مواد غذایی، سفتی خاک، پوکی خاک و سایر عوامل نسبت ساقه وریشه به هم خورده وعدم تعادل بین آنها بوجود آید در نتیجه ورس ایجاد خواهد شد.
۸- کمبود نور: در صورتی که نور کافی به اندام‌های نبات نرسد، به علت آنکه اندام‌های خشبی در نبات به طور کامل تشکیل نمی‌گردد، ورس بوجود می آید.
۹- وجود ابر در مدت زمان طولانی در آسمان در طول دوره رشد گیاه نه تنها در ایجاد ورس موثر می باشد، بلکه دوره رشد و زمان رسیدن محصول را طولانی خواهد نمود.
۱۰- کشت ارقام پا بلند بخصوص درخاکهای پوک و عمیق
۱۱- پوکی خاک: در این خاکها به علت آنکه ثبات استحکام کافی ندارد به ایجاد ورس کمک زیادی خواهد شد
۱۲- شیوع بعضی از بیماری های گیاهی بخصوص بیماری باخوره غلات ( Gercosporella herpotrichoides ) این بیماری به طوقه گیاه حمله نموده وبه علت از بین رفتن استقامت طوقه ، ورس ایجاد میشود .
کنترل خوابیدگی (ورس )
- کشت بذر به اندازه کافی بوده و تراکم بوته ها در واحد سطح مناسب باشد .
- مصرف کود ازته در حد معین و مورد نیاز برنج و همچنین تامین سیلس مورد نیاز
- انتخاب ارقام مقاوم به ورس
- عدم انتخاب ارقام پا بلند و حساس به ورس در مناطقی که باد و باران شدید است.
- انتخاب ارقامی که دارای ساقه قطور و خشبی باشند (قطر ساقه آنها زیاد باشد)
عوامل زراعی :
۱- تراکم بوته:
تعداد زیاد بوته در واحد سطح یکی از دلیل‌های رویدار خوابیدگی است. در تراکم‌های زیاد بوته چون میزان تابشی که در بخش‌های پایینی سایه انداز می‌رسد کم است، میان گره‌های پایینی ساقه در تایکی رشد طولی خاصی (تاریک روییدگی) می‌کنند که باعث شکننده شدن ساقه می شود.
راه جلوگیری از بروز این مشکل، کاشت بذر با تراکم مناسب است. کشاورزان در عمل مزارع بسیار پرپشت را که احتمال خوابیدگی در آنها زیاد است، می‌چرانند گرچه تعدادی ساقه به این ترتیب از بین می‌رود ولی از وقوع خوابیدگی جلوگیری می شود.
۲- عمق کاشت بذر :
اگر بذر گندم خیلی سطحی کاشته شده باشد، حساسیت بوته‌ها نسبت به خوابیدگی زیاد خواهد بود . در چنین شرایطی ، چنان چه بذر قدری عمیق تر کشت شود ، به گونه ایکه طوقه درمحل پایین تری نسبت به سطح خاک قرار گیرد، استقرار بوته‌ها در خاک بهتر خواهد بود و لنگر اندازی بهتر ریشه ها در خاک مانع ازخوابیدگی خواهد شد.
۳- عناصر غذایی:
اگر همه نیتروژن مورد نیاز گیاه به صورت یکجا در بهار در دسترس بوته‌ها قرار گیرد، رشد زیاد میانگره‌های پایینی ساقه باعث افزایش حساسیت به خوابیدگی خواهد شد. در چنین شرایطی، افزودن پتاسیم و فسفر به خاک باعث ایجاد تعادل در تغذیه گیاه شده و استحکام ساقه را افزایش میدهد.
سفارش شده که کودهای نیتروژن دار به صورت قسمت قسمت در اختیار گیاه قرار داده شود تا هم از شستشوی آنها کاسته شود و هم خطر رویداد خوابیدگی کاهش یابد. برای این کار می توان بخشی از نیتروژن را در هنگام کاشت مقداری را در شروع رشد طولی ساقه و باقیمانده را در هنگام ظهور سنبله خاک افزود.
۴- رطوبت:
بارندگی‌های متوالی یا آبیاری‌های سنگین و پیاپی از دلایل ایجادخوابیدگی است. زیادی رطوبت درمزرعه باعث تشدید ابتلای ساقه‌ها به بیماری‌هایی نظیر لکه چشمی میشود که استحکام ساقه ها را کاهش میدهد و باعث ایجاد حساسیت به خوابیدگی میشود.
