صفر تا صد کاشت و پرورش درخت زیتون
بهترین رشد درخت زیتون در مناطقی است که زمستان های معتدل و تابستان های گرم و خشک و طولانی دارند. گیاهان جوان تر زیتون تحمل کمتری نسبت به سرما و یخبندان دارند این درختان دمای منهای ۹ درجه را می توانند تحمل کنند که این میزان برای درختان بالغ منهای ۱۲ درجه است.
مشخصات گیاه شناسی درخت زیتون:
زیتون گیاهی نیمه گرمسیری می باشد و در مناطقی که خطر یخبندانهای شدید زمستانه وجود نداشته باشد میتوان اقدام به کاشت آن نمود. همیشه سبز بوده و برگهای آن هر ۲ تا ۴ سال یکبار خزان می کنند در صورتی که همه ساله برگهای جوان روی شاخه ظاهر می گردند.
برگها سبز تیره متقابل و ابعاد آنها در واریته های مختلف متفاوت می باشد رنگ سطح فوقانی برگها سبز تیره و پوشیده از یک لایه بافت مومی و در سطح تحتانی کرکهای ستاره ای نقره ای وجود دارد که دو عامل فوق موجب کاهش تبخیر رطوبت و افزایش توان مقاومت در مقابل خشکی و گرما می شوند.
گلهای زیتون معمولاً دیرتر از گلهای سایر درختان میوه شکوفا می شوند. گلها خوشه ای و هر خوشه از خوشه چه های تشکیل یافته و دارای ۸ تا ۲۵ گل است. رنگ گلها سفید صدفی و دارای چهار گلبرگ و چهار کاسبرگ ۲ پرچم و مادگی ۲ خانه ای هستند. گلها بر دو نوعند.
میوه زیتون گوشتی و هسته دار است که در واریته های مختلف به اشکال گرد، بیضی، گلوله ای، دراز، نوک دار و دارای انحناء در یک طرف دیده می شوند. وزن میوه از یک تا دوازده گرم متفاوت می باشد. میوه زیتون شفت، پوست آن صاف و براق، گوشت نرم و بسیار تلخ و رنگ گوشت ابتدا سبز که در نهایت به بنفش تغییر رنگ می دهد. گوشت معمولاً چسبیده به هسته می باشد. قسمت هسته میوه چوبی و مغز آن گوشتی می باشد.
ارقام درخت زیتون:
مهمترین ارقام زیتون در کشور که به دو دسته ارقام داخلی و خارجی تقسیم می شوند بشرح ذیل می باشند:
ارقام داخلی: زرد، روغنی، ماری، شنگه، زرد گلوله، فیشمی، دزفول
ارقام خارجی: بیشتر از کشورهای اسپانیا، یونان، فرانسه و ایتالیا و سوریه می باشد که میتوان به ارقام کنسروالیا، والانولیا، سویلانا، آربکین، لچینو، ابوسطل، جلت، کرونایکی، بلیدی و آمیگدالولیلا اشاره نمود.
ازدیاد زیتون:
تولید نهال زیتون به دو صورت جنسی و غیر جنسی انجام میگیرد. تولید نهال از طریق جنسی بصورت کاشت بذر و انجام عمل پیوند با استفاده از ارقام برتر انجام می شود.
ازدیاد غیر جنسی بصورت قلمه های نیمه خشبی پاجوش و تقسیم انجام می شود که با توجه به طرح توسعه باغهای زیتون کشور نیاز به تعداد بالایی نهال بهترین و با صرفه ترین راه ازدیاد از طریق قلمه های نیمه خشبی برگدار می باشد که در گلخانه های میست با پایه های گرم کننده و پوشش پلاستیکی ریشه دار و سپس در گلخانه های انتظار پس از رسیدن به اندازه مناسب بصورت گلدانی در زمان مناسب توزیع میگردد.
احتیاجات آب و هوایی:
دما:
زیتون در مناطقی بهترین عملکرد و بهترین کیفیت را خواهد داشت که دارای زمستانهای معتدل و تابستانهای گرم و خشک و طولانی باشند در این شرایط میوه ها امکان رسیدن پیدا می کنند. زیتون درختی نیمه گرمسیری بوده بنابراین به یخبندانهای شدید حساس است.
دمای این حساسیت در دوره های مختلف رشد گیاه فرق می کند. اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گیاه بتدریج کاهش یابد حتی اگر به ۱۳- درجه سانتیگراد هم برسد خسارت وارد شده به درخت قابل توجه نخواهد بود اما اگر در همین زمان درجه حرارت بطور ناگهانی کاهش یابد ممکن است به نابودی گیاه منجر گردد. همچنین شاخه های بارده درخت در درجه حرارت ۵- سانتیگراد ممکن است از بین برود.
نور:
محصول رضایت بخش و اقتصادی زیتون در مناطقی که بیش از ۱۵۰۰ ساعت آفتاب در سال داشته باشد به دست می آید در مناطق کم نور رشد رویشی درخت بیشتر بوده و شاخه ها در همدیگر فرو رفته تولید محصول را کم می نماید.
خاک:
درخت زیتون معمولاً در اغلب خاکها محصول می دهد اما بهترین خاک برای زیتون کاری خاک سبک رسی، شنی با زهکش کافی و عمیق می باشد و بهترین pH برای درخت زیتون در محدوده ۸-۷ می باشد.
آب :
زیتون را گیاهی کم توقع و مقاوم به خشکی می شناسند اما محصول مطمئن و اقتصادی در صورتی حاصل می شود که برای هر هکتار زیتون بطور خالص حدود ۴۰۰۰ متر مکعب آب تأمین شود این میزان در مناطقی که میزان تبخیر و تعرق زیاد است به ۵۵۰۰ تا ۶۰۰۰ متر مکعب می رسد.
همچنین کاشت دیم زیتون نیز در مناطقی که بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلی متر بارندگی سالیانه با پراکنش مناسب داشته باشد عملی خواهد بود.
کاشت دیم زیتون :
کاشت دیم زیتون نیز در مناطقی که بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلی متر بارندگی سالیانه با پراکنش مناسب داشته باشد عملی خواهد بود.
روش های آبیاری سطحی زیتون
آبیاری تشتکی
این روش در ویژه نهال های زیتون جوانی است که تازه کشت شده باشند. به این ترتیب که در اطراف نهال های زیتون کاشته شده تشتک هایی می سازند و آن ها را از آب جاری قنات ها یا از ذخیره آب انبارهای مختلف پر می نمایند.
آبیاری نشتی
عبارت است از کندن جوی یا نهرهای باریکی به وسیله نهرکن در طول زمین، بین ردیف های درختان زیتون کاشته شده در باغ. شیب طولی این نهرها بین ۵/۲ تا ۴ درصد است. تعداد این نهرها (بین دو ردیف) بستگی به قابلیت نفوذپذیری خاک دارد. به طوری که در خاک های سنگین ۳ تا ۴ نهر و در خاک های سبک ۶ تا ۸ نهر موازی کنده می شود.
طول این نهرها نیز بستگی به قدرت نفوذ آب دارد. که معمولا در خاک های سبک ۵۰ متر و در خاک های سنگین تا ۱۵۰ متر قابل تغییر است. عمق نهرهای نشتی بیش از ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر نیست.
آبیاری کرتی
این روش بیشتر در زمین هایی پیاده می شود که شیب آن ها بین ۵/۲ تا ۶ درصد باشد. عرض این کرت ها عملا با فاصله بین دو ردیف از درختان، مساوی است و طول آن ها معادل است با ۵۰ تا ۱۰۰ متر. این روش آبیاری فقط در باغ های زیتونی پیاده می شود که شیب آن ها زیاد نباشد و با عملیات تسطیح، قبلا به حد کفایت آماده شده باشند. آبیاری کرتی هزینه زیادی ندارد و معمولا دستی انجام می گیرد.
روش های آبیاری تحت فشار زیتون
آبیاری بارانی
کشت گسترده زیتون لزوم استفاده هر چه بیشتر از این عامل حیاتی را، با روش های مدرن ایجاب می نماید. یکی از روش ها آبیاری بارانی است که مزایای متعدد آن ازاین قرار است:
-سهولت آبیاری در اراضی نامسطح، با حذف هزینه تسطیح و حفظ قشر زراعی در سطح خاک
-امکان آبیاری در زمین های پر شیب و فراز
-آبیاری در خاک های سبک و شنی
-حداکثر استفاده از آب و آبرسانی یکنواخت در تمام سطح باغ
-تامین تهویه آب با اکسیژنه شدن قطرات، هنگام ریزش
-امکان کنترل دقیق میزان آب مصرفی
-کاهش اتلاف آب بر اثر نشت یا تبخیر
آبیاری قطره ای بهترین نتیجه
آبیاری قطره ای نسبت به سایر آبیاری ها برای تولید محصول زیتون خوراکی در کشت گسترده بهترین نتیجه را نشان داده است.
دبی مورد نیاز قطره چکان ها در آبیاری زیتون ۴ لیتر در ساعت می باشد. معمولا برای هر درخت ۴ قطره چکان به کار می رود که ۴*۴ = ۱۶ لیتر در ساعت در هکتار و برای ۴۰۰ درخت در هکتار می شود ۴/۶ متر مکعب در ساعت در هکتار. چون مدت آبیاری بین ۸ تا ۱۰ ساعت طول می کشد، مصرف آب به ۶۴ متر مکعب در ۱۰ ساعت می رسد.
لذا در مقایسه با سیستم بارانی که در همین شرایط ۱۰۰۰ متر مکعب آب در هر ماه مصرف می کند ملاحظه می شود که مصرف آب بین دو سیستم از نظر اقتصادی تا چه حد تفاوت دارد.
مطالب مرتبط:
بیماری ذغالی زیتون (آنتراکنوز زیتون)
آشنایی با چگونگی کنترل آفت مگس زیتون
کاشت نهال و احداث باغ:
کاشت نهال زیتون از آبان تا فروردین ماه در استان امکان پذیر می باشد در مناطقی که زمستان معتدل دارند بهتر است زودتر اقدام به درخت کاری شود و در نقاط سردتر بایستی پس از برطرف شدن سرما اقدام به کاشت نمود.
تراکم و فاصله کاشت درختان زیتون در استان معمولا ۸ × ۷ می باشد که میتوان تا ۶ × ۵ هم اقدام به کاشت نمود ولی فاصله کمتر از این موجب در هم رفتن شاخه های درختان مجاور در هم شده و باعث کاهش محصول میگردد.
روشهای کاشت متداول عبارتند از روش کاشت مربع، روش کاشت مستطیل و روش کاشت لوزی که در اســـــتان بیشتر روش کاشت بصورت مربع می باشد لازم است قبل از کاشت از محل دقیق چاله ها مشخص و چاله بصورت عمیق حداقل در ابعاد ۷/۰ × ۷/۰ × ۷/۰ متر حفر گردد و خاک زراعی رویی با کود دامی پوسیده و در صورت آزمایش خاک و توصیه آزمایشگاه با کودهای شیمیایی توصیه شده توسط آزمایشگاه مخلوط و سپس اقدام به کاشت نهال نمود و بلافاصله آبیاری گردد و در صورت امکان بوسیله یک قیم نهالها ثابت گردد.
ایجاد باغ زیتون:
قبل از کاشت درخت زیتون عملیات زیر روی زمین انجام می گیرد:
– نقشه برداری و آمایش زمین
– تسطیح و تمیز ساختن زمین
– شخم عمیق و نصب سیستم آبیاری و حفر کانالها
– تعیین تراکم کاشت و حفر چاله
– کاشت نهال و تربیت سه ساله اول پس از کاشت پاییز سال قبل از کاشت درخت در محل اصلی، دو یا سه سال پس از کاشت بذر یا قلمه زدن، باید نهالها را از خزانه کنده و آنها را در شیاری ۱ تا ۲ سانتیمتر دارند را انتخاب / به عمق ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر بطور عمودی زیر خاک کرد.
چگونگی کاشت:
برای کاشت درخت زیتون باید نهالهایی که قطر ۵ کرد. زیرا به تجربه ثابت شده است که درختان حاصله از این نوع نهالها نتیجه بهتری از حیث بهره برداری می دهند.
یکسال پس از کشت درخت زیتون در محل اصلی یعنی اگر هوای محل زیاد سرد نباشد، در زمستان و در غیر اینصورت از نیمه دوم اسفند ماه اقدام به هرس می کنند.
برای این منظور انتهای نهال را به فاصله ۷۰ سانتیمتری از سطح زمین قطع کرده و در ۲۵ سانتیمتر انتهای فوقانیاین ساقه ۳ تا ۵ شاخه جانبی قوی انتخاب کرده، بقیه را حذف می کنندبا وجود مقاومت زیادی که درخت زیتون به بی آبی نشان می دهد در نقاطی که تابستان خشک و گرم دارد برای برداشت حداکثر محصول و تهیه میوه مرغوب، آبیاری حتماً لازم است.
کودهای ازته تاثیر زیادی بر درشتی میوه و مقدار محصول زیتون دارند، بهمین دلیل بایستی سالیانه مقداری کود دامی و شیمیایی ازته به درخت داد.
هرس:
با هرس مناسب میتوان به درخت شکل مناسبی داد و تعادل موزونی بین رشد رویشی و زایشی بوجود آورد و حداکثر باردهی و عدم سال آوری و در نهایت به تأخیر افتادن پیری و مرگ درخت را فراهم ساخت و در انجام هرس به مراحل مختلف زندگی درخت باید توجه نمود.
نهال زیتون بایستی در نهالستان بصورت یک تنه پرورش یابد و پس از انتقال به زمین اصلی بایستی نسبت به فرم دهی آن اقدام نمود توصیه میگردد زیتون بصورت یک تنه پرورش یافته و فاصله بین درختان رعایت گردد زیرا تجربه نشان داده است میوه های بوجود آمده بر روی شاخه های تاج بیرونی هم بزرگتر و هم دارای روغن بیشتری می باشند.
آفات و بیماریهای زیتون:
از جمله آفات مهم زیتون که در ایران شناسایی شده است میتوان شپشک سیاه زیتون، پروانه برگخوار (جوانه خوار) زیتون، پروانه چوبخوار زیتون، کنه گالی زیتون و اخیراً مگس میوه زیتون که بسرعت در چند استان کشور شایع شده و لازم است جهت جلوگیری از شیوع آن نسبت به انتقال نهالهای سالم و با گواهی بهداشت از استانهای دیگر اقدام نمود.
از بیماریهای مهم زیتون میتوان پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون، بیماری لکه طاووسی زیتون و بیماریهای پوسیدگی قلمه های ریشه دار و نهال جوان زیتون نام برد.
آفات مهم زیتون :
گیاه زیتون نیز مانند سایر گیاهان، دارای آفات مختلف می باشد که می توان با رعایت اصول صحیح کاشت و داشت، از طغیان و خسارات آنها تا حد زیاد، جلوگیری نمود. خوشبختانه بسیاری از این آفات در ایران وجود ندارند و یا هنوز وارد کشور نشده اند.
مهمترین آفات زیتون عبارتند از: شپشک سیاه زیتون، پسیل یا عسلک زیتون، مگس زیتون، پروانه زیتون، سپردارد بنفش زیتون، سوسک چوبخوار زیتون، سوسک، کرم سفید ریشه، تریپسها، پروانه کله مرده،
شپشک سیاه زیتون :
یکی از مهمترین و زیانآورترین آفات زیتون است. حشره ماده در زیر سپر سیاه رنگی که در روی آن برجستگی مانند وجود دارد، زندگی می کند. هر حشره ماده بین ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ تخم میریزد که پس از ۱۵ تا ۳۰ روز، لاروها از آن خارج شده و به شاخه های جوان حمله ور می شوند.
برای مبارزه با این آفات از دو روش مبارزه بیولوژیکی و شیمیایی استفاده می کنند. برای مبارزه شیمیایی از ۲ نوبت سمپاشی با سموم فسفره در ماه های اسفند و شهریور ماه استفاده می شود. اخیراً بهترین زمان سمپاشی را خرداد ماه توصیه می کنند.
بهترین روش مبارزه که در حال حاضر توجه بیشتر کارشناسان را به خود جلب کرده است، استفاده از دشمنان طبیعی این آفت می باشد. در این زمینه می توان زنبور آفت زیتون Phigalio Mediterraneus Ferr و به خصوص کفشدوزک ۷ نقطه، را نام برد.
پسیل یا عسلک زیتون :
حشرهای نارنجی رنگ است که زمستان را در روی درخت گذرانده و اوایل بهار شروع به تخمگذاری می کند. تخمها پس از گذراندن ۱۲ تا ۱۴ روز تفریح شده و در اطراف خود تارهای سفید مومی پنبه مانندی ترشح میکنند تا آنها را از خطرات و عوامل سوء خارج، محفوظ نگاه دارند.
لاروها در این هنگام از قسمتهای لطیف شاخه ها تغذیه کرده و باعث خشک شدن، ریزش گلها و نهایتاً کاهش محصول می شوند.
پسیل زیتون در طبیعت دارای دشمنان فراوانی می باشد. در ایران دو گونه بالتوری Chrysopa Vulgaris و Chrysopa SP حشره شکاری پسیل و یک گونه زنبور که لارو آن انگل درونی شفیره پسیل است در رودبار و طارم و یک گونه زنبور انگل که به «پسیلوناگوس» نزدیک می باشد در شیراز و فسا به دست آمده است.
برای مبارزه شیمیایی، از سموم فسفره در فروردین ماه پیش از باز شدن غنچه های گل استفاده می شود.
سپردار بنفش زیتون :
این حشره در اکثر نقاط ایران وجود دارد و به درختان تیره گلسرخیان (Rosaceae) و تیره زیتون (Oleaceae) خسارت وارد می نماید. این حشره از تمام قسمتهای درخت زیتون مانند برگ، شاخه، تنه و میوه تغذیه کرده و به آن صدمه میزند.
خسارت این حشره را می توان به صورت لکه های ارغوانی رنگ بر روی برگ و میوه مشاهده کرد.مبارزه با این آفت به دو صورت شیمیایی و بیولوژیکی صورت می گیرد.
زمانی می توان برای از بین بردن این آفت نیاز به سمپاشی باشدف می توان از محلول دیازینون ۶۰% به مقدار ۱۰۰ سانتیمتر مکعب + امولسیون روغن تابستانی به مقدار ۵/۰ تا ۱ لیتر و آب به مقدار ۱۰۰ لیتر، در بهار و اوایل تابستان استفاده نمود.
صرفنظر از کفشدوزک ۷ نقطه، زنبوری به نام Aphytis maculicoronis Masi و زنبور دیگری به نام Aphytis Proclina Walker ، دشمنان طبیعی این آفت می باشند که می توانند حتی تا ۹۵% از جمعیت آنها را از بین ببرند.
کرم سفید ریشه :
دوران زندگی این حشره سه سال است که در قسمت زیادی از آن به صورت لارو و کرم سفید رنگ، در زیر زمین و روی ریشه درختان زندگی و از آن تغذیه کرده، باعث بروز خسارت می شود.
با زدن شخم عمیق و زیر و رو کردن خاک، بسیاری از این کرم ها در روی زمین ظاهر شده و طعمه پرندگان می شوند. برای مبارزه شیمیایی می توان مقدار ۸ کیلو لیندن را با آب مخلوط کرده و یک هکتار را سمپاشی نمود.
مگس زیتون :
مگس کوچکی به طول ۳ تا ۴ میلیمتر که شاید مهمترین آفت زیتون است. لارو این مگس به داخل میوه رسوخ پیدا کرده و باعث از بین رفتن کیفیت و ارزش میوه می شود. این مسئله به خصوص در مورد زیتون های کنسروی، صادق می باشد. این حشره به درجه حرارت زیاد حساس بوده و در دمای ۳۴ درجه فعالیت آن به مقدار زیادی کاهش می یابد.
برداشت زیتون:
زیتون پس از رسیدن تغییر رنگ داده و از سبز تیره به طرف زرد شدن و سپس به طرف سیاهی می رود که این عمل موجب میگردد برداشت زیتون بسته به نوع مصرف متفاوت بوده بدین صورت که جهت مصارف کنسروی بایستی زمانیکه رنگ میوه از سبز تیره به زردی گرائید محصول را برداشت نمود ولی جهت مصارف روغنی نیاز می باشد که رنگ میوه تیره و سیاه گردد که هر چه رنگ میوه تیره تر شود درصد روغن آن بیشتر می شود.
برداشت معمولاً بصورت دستی و اخیراً با توسعه مکانیزاسیون برداشت مکانیکی با دستگاه های برداشت انجام میگیرد لازم است پس از برداشت محصول را بوسیله سبدهای مخصوص حمل و به کارخانه انتقال نمود.
درخت زیتون معمولاً از سال پنجم شروع به میوه دهی نموده و بار اقتصادی آن از سال دوازدهم شروع میگردد متوسط تولید در ایران ۴ تن در هکتار می باشد که در صورت مراقبت های لازم میتوان تا ۸ تن در هکتار هم محصول برداشت نمود.
