انواع گیاه کتان ونکات مهم در کاشت ،داشت و برداشت آن
انواع گیاه کتان برای استفاده از الیاف و یا روغن کشت میشود. پارچه‌های کتانی مهم ترین محصول ساخته شده از گیاه کتان هستند .
کاربردهای انواع گیاه کتان
الیاف نوع نرم، درخشان و انطاف پذیر هستند، البته به انعطاف پذیری و الاستیک بودن پنبه یا ابریشم نیست و نسبت به الیاف رامی مقاومت کمتری دارد. مهارت های زیادی برای تنیدن الیاف کتان و تهیه نخ و پارچه مورد نیاز است.
الیاف کم کیفیت این گیاه برای تولید حوله آبگیری، تشک، حصیر، بوم نقاشی، قالی، طناب و کیسه و از الیاف با کیفیت آن در چاپ اسکناس استفاده میشود.
دانه های کتان دارای ۲۰ تا ۳۰ درصد پروتئین، روغن کتان هستند که سالها مورد استفاده بوده اند. بیش از چهار پنجم روغن کتان تولید شده در صنایع رنگ و لعاب بکار می‌رود.
همچنین از روغن آن در تهیه لعاب، پارچه براق، روفرشی، صاف کردن چرم، ضد آب کردن پارچه ها و تولید پارچه های برزنتی استفاده میشود.
در برخی کشور ها این روغن ها کاربرد خوراکی دارند یا از آنها در تهیه صابون استفاده میشود، علاوه بر این از این روغن ها در جوهر پرینتر و رنگ جاده ها استفاده میشود.
معرفی گیاه کتان
یک گیاه با ساقه مستقیم، براق و بدون کرک علفی یکساله است. روی ساقه ها گل آذینی به طول ۷.۵ تا ۱۲ سانتی مترد وجود دارد، رنگ گیاه سبز مایل به خاکستری است.
برگها به رنگ سبز مایل به خاکستری متناوب، به شکل خطی و نوک تیز و مسطح به طول ۲ تا ۳.۵ سانتی متر و ۲ تا ۴ سانتی متر پهنا دیده می‌شوند.
انواع این گیاه :
کتان بصورت عموم بدودسته تقسیم شده است .
۱- نوع لیفی fiber flax
عبا رت از کتان است که دارای ساقه های بلند بوده ودارای انشعابات محدود در ساحه فوقانی ساقه می باشد.
کتان لیفی بمنظوری الیاف آن کشت می شود وطول معمولی الیاف موجود در ساقه های آن حدود ۴cm-1cm وقطر الیاف آن بین (۸-(۲۵ وبطوری متوسط (۱۲-۱۸) مایکرون می باشد .
کتان نظر به داشتن الیاف نرم ،طویل وباکیفیت مناسب برای ریسنده گی می باشد .
۲- نوع روغنی Seed Flax
به انواع ازگیاهان اطلاق م شود که دارای ساقه های کوتاه وانشعابات زیاد میباشد که در نتیجه آن دانه ها زیاد شده ولی کیفیت الیاف ان برای صنعت ریسنده گی مناسب نیست.
کتان روغنی بمنظوری استفاده از دانه شان جهت بدست آوردن روغن کشت می شود.مقداری روغن موجود در دانه کتان ۳۰-۴۰)) وگاهی اوقات ۴۵%می باشد.
کتان روغنی جهت رشدونمووتولید دانه خود ضرورت به هوای گرم دارد.
کاشت
این گیاه را همچنین می توان پس از غلات ، نخود و گیاهان وجینی مانند سیب زمینی ، چغندرقند کشت کرد .
زیرا پس از برداشت این گیاهان زمین عاری از علف هرز می شود .
کتان نسبت به کشت مداوم حساس است و تکرار کشت آن در یک زمین پس از چهار تا شش سال انجام می گیرد .
کشت دایمی این گیاه در یک زمین سبب کاهش شدید عملکرد در سالهای دوم و سوم کشت می شود .کتان تابع شرایط منطقه ، نوع خاک و نوع کتان می باشد.
معمولاً اراضی سبک را بایستی زودتر کشت کرد و سپس به کشت زمینهای سنگین اقدام نمود.
از طرفی کتانهای پائیزه را باید زمانی کشت کرد که تا قبل از شروع سرمای زیاد گیاه بخوبی رشد کرده و بتواند در مقابل سرمای زمستان مقاومت نماید.
کتانهای بهاره را موقعی کشت می نمایند که سرمای زمستان بکلی بر طرف شده و خطر سرمازدگی در پیش نباشد.
تاریخ کشت کتانهای بهاره با در نظر گرفتن شرایط جوی از اوایل فروردین تا اوایل اردیبهشت می باشد.
کشت خطی کتان به مراتب بهتر از کشت دست پاش بوده در اینصورت فواصل بوته ها ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر و فاصله ردیف ها ۵۰ سانتی متر خواهد بود.
نوع لیفی و نوع روغنی را مانند گندم بصورت مسطح کشت می کنند در صورت موجودیت تخم مناسب انرا در سطح زمین پاش نمود واز یک قلبه بسیار سبک جهت مخلوط کردن آن با خاک استفاده می شود .
شرایط محیطی انواع گیاه کتان
آب وهوا:
کتان گیاه مخصوص مناطق معتدله و گرم سیر است ودر طول دوره رشد ونموی خود به آب وهوای معتدل ،گرم وروطوبت کافی ضرورت دارد .
سرما ویخبندان باعث محدود ساختن رشد و نموی کتان می شود که علاوه بر عدم رشدو نمو موجب کم شدن کمیت وکیفیت محصول نیز میگردد.
کتان روغنی درمنا طقیکه بیشترباران میباردو کتان لیفی در مناطق مرطوب دارای رشدو نموئی زیاد می باشد .
تابستان گرم وملائم بارطوبت وهوای زیاد ،بارنده گی زیاد ولی نه شدید برای مزرعه کتان بسیار زیاد سود مند است ولی تابستا ن گرم وخشک باعث کوتاهی الیاف وکم شدن ارزش کتان می شود.
کتان از جمله گیاهان روز طویل است هر گاه طول رو ز ۱۸-۱۶ساعت باشد گل دهی درمدت وزمان ۱۵-۱۰ روز انجام وبه اتمام خواهد رسید .
کود حیوانی:
کود حیوانی نقش عمده ای در افزایش عملکرد دانه کتان دارد . از این رو توصیه می شود فصل پاییز هنگام آماده سازی زمین ۳۰ تا ۴۰ تن در هکتار کود حیوانی به زمین اضافه شود .
کتان در طول رویش به مقادیر متوسطی ازت ، اکسید فسفر و اکسید پتاس نیاز دارد . این عناصر در فصل پاییز هنگام آماده ساختن زمین باید به خاک اضافه شوند .
ازت فراوان سبب خوابیدن (ورس) گیاهان روی زمین شده و عملکرد را به شدت کاهش می دهد . فسفر برای این گیاه بسیار مهم است .
فسفر نه تنها سبب افزایش عملکرد دانه و روغن آن می شود بلکه رسیدن محصول را نیز تسریع می کند .
فصل پاییز هنگام آماده سازی خاک ۸۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود ازت ، ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفر و ۷۵ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود پتاس باید به زمین اضافه کرد.
PH :
خاک های که دارای PH7 ویاکمی تیزابی باشد برای کشت وپرورش کتان مناسب است لیکن بهترین PH بین ۷ – ۵.۵می باش
خاک :
زمین که در آن کتان کشت می شود باید دارای عمق کافی وکاملا قابل نفوز باشد خاکهای رسی بدون زه “سبک ” نسبتاعمیق همچنین خاک هایی که دارای مواد غذائی کافی باشد برای کشت وپرورش نبات کتان منا سب است.
گیاه کتان زمین های خیلی سبک وزمین های که دارای عکسلعمل اسیدی وآهکی باشد نمی پسندد.
آماده کردن زمین
زمین هائیکه در آن کتان کشت وپرورش می شود باید عاری از کیاهان هرزه وبقایای محصول سال گذشته باشد .
همچنان خاک ها باید دارای عمق کافی وقسمت بالائی آن نرم وقابل نفوز باشد لذا با ید زمین را در خزان قبل از شروع زمستان قلبه نمود در بهار قبل از کشت باید زمین را ما له کرد تا کلوخ ها کاملا خرد شده وعلف ها ی هرزه آن نیز زیر خاک گردد.
بستن یک دندانه در عقب ماله جهت صاف کردن خاک وکوچک نمودن کلوخ ها مفید است و دقت شود که قطر کلوخ ها بالای بستر زمین باید کم باشد اما خا ک نباید زیاد میده شده باشد .
انتخاب وآماده کردن تخم
درانتخاب تخم باید ورایتی خوب ومقاوم در مقابل امراض وافات رادر نظر گرفت وبهتر است قبل از کشت تخم آن را باید با مواد ضد عفونی کننده بخاطر جلوگیری از سرایت بیماریهای قارچی ضد عفونی کرد .
مقداری تخم برای تولید کتان حدود ۱۰۰kg –۱۲۰kg فی هکتار ودر مناطق مرطوب میتوان ۱۶۰kg –۱۸۹gk در هکتار استفاده کرد
زما ن کشت
زمان کشت کتان مربوط به شرایط محیطی ، نوع خاک ، ونوع نبات میشود. معمولا زمین های سبک را زود تر کشت کرده وسپس زمین های سنگین را زرع می نما یند.
کتان خزانی را زمانی باید کشت کرد که تا قبل از شروع سرمای زیاد گیاه بخوبی رشد کرده وبتواند در مقابل سرمای زمستان مقاومت نماید ( ۱۵-۱۶ درجه سانتی گرید حرارت متوسط) کتان های بهاری وقتی کشت میشود که سرمائی زمستان بکلی برطرف شده وخطر یخ زدگی در پیش نباشد .
جهت بدست اوردن حاصل بیشتر لازم است از تاخیر درکشت خود داری کرد .این گیاه را باید زمانی کشت نمود تاحد متوسط درجه حرارت شبانه روزی در مناطق زمستان نیمه سرد به ۱۰ درجه سانتی گرید ودر مناطق سرد تر به ۱۲-۱۰″در جه سانتی گرید رسیده باشد .
طریقه کشت
کتان لیفی وکتان روغنی را مانند گندم بصورت مسطح کشت می کنند در صورت موجودیت تخم مناسب انرا در سطح زمین پاش نمود واز یک قلبه بسیار سبک جهت مخلوط کردن آن با خاک استفاده می شود کشت خطی کتان به مراتب بهتر از کشت دست پاش بوده در ین صورت فاصله بین بته ها ۱۵-۱۰ سانتی متر وفاصله بین قطار۵۰ سانتی متر درنظر گرفته میشود .
در صورتیکه تخم پاشی در شرایط خوب ومساعد انجام شود ۹۰% تخم ها درمدت ۵ روز جوانه تو لید می کند واگر فیصدی آن کمتر باشد باید مقداری بیشتری تخم علاوه گردد تا کمبود قوه نامیه جبران شود.
آبـیــــــــاری
آبیاری در زراعت سنتی بصورت کردی ودر شرایط میکانیزه به صورت نواری یا بارانی صورت میگیرد.
در مناطق که باران به اندازه کافی موجود باشد میتوان کتان لیفی را به شکل دیم”آبیاری توسط اب باران” کشت نمود نوع روغنی درطول دوره حیات خود نسبت به کتان لیفی به آب بیشتر ضرورت دارد.
سایر مطالب :
شرایط کاشت و داشت گیاه لوبیا چیتی
همه چیز درباره گیاه دارویی کاسنی
جمع آوری انواع گیاه کتان
توجه داشته باشید جمع آوری کتان لیفی با نوع روغنی فرق میکند.
جمع آوری کتان لیفی
در موقع جمع آوری کتان لیفی باید نکات ذیل را مد نظر گرفت.
۱- رشد ونموی ساقه ها کامل شده باشد وارتفاع قابل استفاده آن بین۷۰cm تا ۹۰cm باشد.
۲- ساقه کاملاً خشک نشده ونسبتاً نرم باشد زیرا ساقه های نرم الیاف بهتر وخوبتر تولید مینماید.
۳- ساقه ها به حالت طبعی کاملاً استاده قرار گرفته (خمیده یا خوابیده) نباشد زیرا ساقه های خوابیده وخمیده باعث کم شدن محصول گردیده وهمچنان الیاف شکسته نیز دارای کیفیت خوب نمی باشد.برداشت کتان جهت تولید الیاف هنگام انجام میابد که گلدهی اغازشده باشد ویا میوه های جوان تشکیل گردیده باشد تاخیر در برداشت موجب افزایش لیگنین شده وکیفیت الیاف را برای ریسینده گی کاهش میدهد.
معمولاً بته های آن را از خاک بیرون میکشند ویا از سطح خاک درو میگردد در شرایط میکانیزه از دستگاه های مخصوص برای بیرون کشیدن بته ها از خاک استفاده میشود.بهترین وسیله برداشت استفاده از ماشین ها است این نوع ماشین ها ساقه هارا بعد از قطع نمودن نزدیک از سطح زمین در دسته های کوچک سه تا پنج کیلو گرام دسته بندی کرده وآنهارا بشکل مخروطی در روی زمین باقی میگذارد.
برای سهولت برداشت میتوان چند روز قبل از شروع کار برگهای موجود در روی کتان را به وسیله سموم مختلف برگریز مانند Diquat به اندازه ۶۰۰gr تا ۱۰۰۰gr دریک هکتار که سبب ریزش برگها میگردد ازبین برد تا عمل برداشت ساده تر انجام شود. ماشین های برداشت میتواند روزانه ۳ تا۵ هکتار زمین را جمع آوری نمایند پس از برداشت الیاف موجود درساقه هارا میتوان به دوروش استفاده از آب گرم ولیف کشی روی زمین جدا نمود.
جمع آوری کتان روغنی
نوع روغنی را باید زمانی جمع آوری نمود که ساقه ها وبرگها شروع به زرد شدن نموده وحدود ۳/۲ حصه برگها ریزش نمایند درین حالت رشد کپسول ها کامل شده وشروع به زرد شدن نموده اند.
قبل ازینکه کپسولها تیره رنگ شده وبه رنگ قهوه ئی تیره درآمده وهمچنان قبل از سخت شدن دانه آن باید عمل جمع آوری انجام شود این زمان معمولاً ۳۰ تا۳۵ روز پس از ظهور گلها میباشد.کتان روغنی را میتوان با کمباین غلات جمع آوری نمود.
مقدار محصول انواع گیاه کتان
۱- نوع روغنی
مقدار محصول کتان روغنی ۷۰۰grتا ۱۷۰۰kg دریک هکتار میباشد و اگر عملیات زراعتی بشکل درست صورت بگیرد این مقدار به ۲۵۰۰kg دریک هکتار نیز میرسد.مقدار روغن کتان روغنی بین ۳۰% تا۳۵% وگاهی اوقات ۴۵% میباشد، وحدود ۱۵تا۲۵ روز بعد از گلدهی که رشد دانه ها کامل شده روغن در دانه ها شروع به جمع شدن مینماید.بطور متوسط از هر هکتار زمین کتان روغنی میتوان حدود ۶۰۰kg تا۱۰۰۰kg روغن بدست آورد.
۲- نوع لیفی
کتان لیفی به منظور تولید الیاف آن کشت میشود ومقدار الیاف آن در یک هکتار زمین بطور متوسط ۵۰۰kgتا۹۰۰kg دریک هکتار است.نوع لیفی معمولاً فاقد محصولات فرعی میباشد.
