زیره سبز ، روش کاشت ، پرورش و برداشت آن

آشنایی با گیاه زیره سبز

زیره سبز یکی از گیاهان دارویی ارزشمند کشور ایران با مصرف بسیار بالا در صنایع دارویی، ادویه ای و عطری میباشد. این گیاه به دلیل تقاضای بسیار زیاد جهانی دارای ارزش صادراتی زیادیست. به دلیل قرار داشتن ایران در منطقه خشک و گرم، زیره سبز ایرانی از کیفیت و مواد موثره بالاتری نسبت به کشورهای رقیب صادرات ایران برخوردار است.

زیره سبز در زمره گیاهانی است که نیاز آبی کمی دارند و آستانه تحمل این گیاه نسبت به شوری آب و خاک بالا می باشد. با اینکه بهترین عملکرد را در خاکهای شیرین و با آبهای شیرین دارد اما کاشت این گیاه در بیشتر زمینهای کشاورزی استان قم نیز قابل توصیه است.

یکی از مزیتهای کاشت زیره سبز در مناطق خشک نیاز آبی کم گیاه می باشد که چنانچه این گیاه در پاییز کشت شود بیشترین نیاز آبی گیاه از نزولات جوی تامین خواهد شد، و با چند آبیاری تکمیلی می توان محصول قابل قبولی از مزرعه برداشت کرد.

مشخصات گیاه شناسی

زیره سبز گیاهی علفی و یکساله با نام علمی Cuminum cyminum از خانواده چتریان است که دارای مواد موثره ای در رفع دل درد و نفخ شکم بوده و همچنین باعث افزایش شیر و اشتها می شود. اسانس این گیاه خاصیت ضد میکروبی داشته و در صنایع غذایی از آن استفاده می شود.  زیره سبز دارای ریشه ای سطحی به طول ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر و کم و بیش منشعب است.

ارتفاع ساقه گیاه بسته به شرایط منطقه کشت ۳۰ تا ۴۵ سانتی متر و ساقه دارای انشعابهای فراوان می باشد. برگها ظریف و باریک به صورت رشته های نخ مانند مشاهده می شوند و دارای قاعده ای کم و بیش پهن هستند. رنگ برگها سبز تیره است. گلها به صورت چتر و به رنگ سفید و ارغوانی در انتهای ساقه های اصلی و فرعی تشکیل می شود.

نیاز اکولوژیکی

چون زیره سبز گیاهی مدیترانه ای است، لذا در طول رویش به حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد مقدار اسانس گیاهان که در مناطق گرم با نور فراوان می رویند بیش از مناطق دیگر است. این گیاه در مرحله گل دهی و تشکیل میوه به رطوبت کمتری نیاز دارد.

خاکهای با بافت متوسط و خاکهای لوم شنی، خاکهای مناسبی برای تولید زیره سبز هستند. کشت در خاکهای سبک شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی مناسب نیست چون این خاکها شرایط را برای ابتلای گیاهان به بیماریهای قارچی آماده می کنند. PH خاک برای کشت زیره سبز ۵/۴ تا ۲/۸ مناسب است.

آماده سازی خاک

در اوایل پائیز ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده به زمین اضافه نموده و سپس شخم زده می شود و در ادامه زمین را باید تسطیح نمود. خاک باید نرم باشد وسله تولید نکند قبل از کشت زمین را آماده و آنرا کرت بندی می کنند.

تاریخ و فواصل کاشت

از تناوب کاشت زیره با گیاهان تیره جعفری باید خوداری نمود. زیرا زیره سبز به بیماریهای قارچی بسیار حساس بوده و بیماریهای گیاهان تیره جعفری کم و بیش مشابه هستند.

تکثیر گیاه توسط بذر صورت می گیرد. تاریخ کشت به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. بطوریکه در مناطق معتدل یک محصول پائیزه در مناطق سرد به صورت یک محصول بهاره کشت می شود اواسط پائیز (آبان ماه) زمان مناسبی برای کشت پائیزه است. در حالیکه کشت بهاره در اسفند انجام می گیرد.

اگر زیره سبز ردیفی کشت شود،فاصله ردیف ها ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر مناسب است.هر هکتار زمین به ۱۲ تا ۱۵ کیلوگرم بذر با کیفیت نیاز دارد. عمق بذر به تناسب بافت خاک بین ۵/۱ تا ۲ سانتی متر مناسب است. پس از کشت از انجام هر گونه عملی که سبب جابجائی بذر شود باید خودداری نمود.

کاشت زیره سبز

زیره سبز را می توان هم به صورت پاییزه در مناطق دشتی و هم به صورت بهاره در مناطق مرتفع استان که زمستانهای زودرس و سردتر دارند کشت کرد.

در کشت پاییزه در آبان ماه مقدار ۱۵ – ۱۰ تن کود دامی پوسیده در زمین پخش کرده و سپس زمین را شخم و دیسک زده و سپس توسط ماله زمین را تسطیح می کنیم.

برای کاشت هر هکتار زمین به میزان ۱۴ – ۱۶ کیلوگرم بذر مرغوب نیاز می باشد. بهتر است به منظور جوانه زنی بهتر بذور و دور کردن مواد مانع جوانه زنی موجود در بذر، قبل از کاشت بذرها را به مدت ۲۴ ساعت در آب روان خیس کرده و سپس با ماسه بادی مخلوط کرده تا خیسی آن گرفته شده و بعد اقدام به کشت نمود، این عمل موجب می گردد درصد جوانه زنی بذور به میزان زیادی افزایش یابد.

همچنین به منظور جلوگیری از بیماریهای قارچی مخصوصا بیماری پوسیدگی ریشه بهتر است بذرها قبل از کاشت با سموم قارچ کش مناسب مانند کاربوکسین تیرام یا ویتاواکس به میزان دو گرم به ازای هر کیلوگرم بذر تیمار شوند.

کاشت بذر توسط دستگاه بذر کار صورت می گیرد عمق مناسب قرار گیری بذور نباید از ۲ سانتی متر بیشتر باشد بعد از کاشت باید هرچه سریعتر نسبت به آبیاری زمین کاشته شده اقدام نمود و چنانچه بذرها قبل از کاشت خیسانده شده باشند خاک آب بعد از کاشت ضرورت بیشتری دارد. فاصله ردیفها در کشت۱۵-۲۰ سانتی متر مناسب می باشد.

آبیاری

اولین آبیاری می باید بسیار آرام باشد تا از شسته شدن و جابجایی بذرها در انتهای مزرعه جلوگیری شود. دومین آبیاری ۸ تا ۱۰ روز پس از آبیاری اول انجام می گیرد و پس از آبیاری دوم اکثر بذرها شروع به جوانه زنی نموده و سر از خاک بیرون می آورند و در صورت گرم بودن دما در منطقه می توان یک هفته بعد یک آبیاری تکمیلی را انجام داد تا به سبز شدن تمامی بذور و استقرار کامل بذرهای سبز شده کمک کرد.

پس از این آبیاری مزرعه را باید هر ۱۲ تا ۲۰ روز یک بار با توجه به بافت خاک مزرعه و دمای هوا آبیاری کرد البته باید توجه داشت که با توجه به عمق گسترش ریشه‌ها در زیره که بسیار سطحی می باشند نزولات جوی چنانچه از مقدار کافی برخوردار باشند می تواند جایگزین آبیاری زیره باشند که برای کسب اطلاعات بیشتر توصیه میکنیم حتما مقاله کاشت دیم زیره را مطالعه نمایید.

البته لازم به ذکر است که دی و بهمن ماه با توجه به سرمای هوا و رکود رشد گیاه نیاز به آبیاری تکمیلی وجود ندارد مگر اینکه هوای گرم بر منطقه غالب شود و گیاه شروع به رشد نماید.

با توجه به کمبود منابع آبی و لزوم به کارگیری روشهای نوین آبیاری در سالهای اخیر کشاورزان اقدام به آبیاری مزارع کاشت زیره با استفاده از نوارهای آبیاری تیپ نموده اند که این روش مقدار قابل توجهی در مصرف آب صرفه جویی و راندمان آبیاری را به میزان زیادی افزایش داده است. زیره در فصل بهار و از اردیبهشت ماه به گل رفته و شروع به دانه بندی می نماید.

ضررهای آبیاری زیاد

باید توجه داشت که آبیاری زیاد در این مرحله علاوه بر افزایش بیماریهای قارچی ریشه و ساقه باعث عدم دانه بندی مطلوب گلها شده و به میزان زیادی از عملکرد مزرعه می کاهد. بهتر است از اواسط فروردین به بعد آبیاری را پانزده تا بیست روز یک مرتبه انجام دهیم.

کوددهی

علاوه بر کود دامی که در ابتدای کشت و آماده سازی زمین به مزرعه اضافه می کنیم، مقدار ۴۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار کود اوره ۴۰ تا ۵۰ روز بعد از کشت نتایج خوبی در رشد گیاه خواهد داشت.

مراقبت و نگهداری از زیره سبز

چون زیره سبز در اوایل رشد ارتفاع کمی دارد معمولا علف های هرز در مزرعه غالب می شوند و علاوه بر رقابت بر سر نور و مواد غذایی موجب انتشار بیماریهای گیاهی می گردند بنابراین وجین علفهای هرز ضروری می باشد.

زیره سبز به بیماریهای قارچی حساس است سفیدک سطحی یکی از بیماریهای مهم زیره سبز است که علایم آن وجود لکه های سفید رنگ در برگها و ساقه های گیاه است که پس از گسترش بیماری موجب افت شدید محصول و تولید میوه های ریز و چروکیده می گردد، برای مبارزه با سفیدک سطحی از قارچ کشهای سولفوره به مقدار یک کیلوگرم در هکتار یا از سم کراتان به میزان نیم لیتر در هکتار استفاده می شود.

از بیماریهای قارچی دیگر زیره، بلایت زیره است که در مرحله گلدهی به گیاه آسیب می زند و و جود لکه های قهو ه ای رنگ بر روی ساقه یا برگها از علایم این بیماری است و چنانچه گسترش یابد تمام گیاه را نابود می کند. برای مبارزه با این قارچ از قارچ کشهای دیتان، بلیتوکس، کوپرمار به میزان یک کیلو در هکتار استفاده می شود.

تناوب کاشت

زیره به علت حساسیت به بیماریهای قارچی نباید به عنوان دو کشت متوالی در یک زمین مورد استفاده قرار گیرد همچنین بهتر است از کاشت زیره در زمینهایی که سال قبل گیاهانی از خانواده چتریان نظیر شوید، گشنیز، هویج، رازیانه و… کشت شده است اجتناب کرد.

برداشت

محصول معمولاً ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز پس از کشت آماده برداشت میشود از اردیبهشت تا اوایل خرداد می توان زیره سبز را برداشت نمود. عمل برداشت معمولاً با دست انجام می گیرد. گیاهان را با دست از ریشه بیرون کشیده یا با داس برداشت می کنند. سپس آنها را باید خشک نمود. پس از بوجاری باید بذرها را از سایر اندام ها جدا و با استفاده از جریان هوا آنها را تمیز و بسته بندی کرد.
عملکرد بذر بسیار متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. از هر هکتار ۸/۰ تا ۱ تن بذر تولید می شود.